Οι δίδυμες μάχες της Ιένας και του Άουερστετ διεξήχθησαν στις 14 Οκτωβρίου 1806 στο οροπέδιο δυτικά του ποταμού Ζάαλε, μεταξύ των δυνάμεων του Ναπολέοντα και της Πρωσίας υπό τον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Γ’. Η καταστροφική ήττα που υπέστη ο Πρωσικός Στρατός σήμανε την υποταγή του Βασίλειο της Πρωσίας στη Γαλλική Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα, μέχρι το 1813, όταν σχηματίστηκε ο Έκτος Συνασπισμός το 1813.
Η Τέταρτη Συμμαχία (1806-1807), ανάμεσα στην Πρωσία, τη Σαξονία και τη Ρωσία, εναντίον της Γαλλίας, σχηματίστηκε μόλις έναν μήνα μετά την ήττα της Τρίτης Συμμαχίας. Τον Ιούλιο του 1806 ο Ναπολέων δημιούργησε τη Συνομοσπονδία του Ρήνου και της γερμανικής ενδοχώρας. Πολλά από τα μικρότερα κράτη προσαρτήθηκαν από τα δουκάτα και πιο μεγάλα βασίλεια. Τα μεγαλύτερα κράτη ήταν η Σαξονία και η Βαυαρία, οι κυβερνήτες των οποίων προήχθησαν σε βασιλείς από τον Ναπολέοντα. Τον Αύγουστο ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ΄ αποφάσισε να εμπλακεί σε πόλεμο, ανεξάρτητα από τις άλλες δυνάμεις. Το λογικό, ωστόσο, θα ήταν να κηρύξει πόλεμο τον προηγούμενο χρόνο και να ενωθεί με την Αυστρία και τη Ρωσία. Αυτό θα μπορούσε να συγκρατήσει τον Ναπολέοντα και να αποσοβήσει την καταστροφή.
Εισβολή των Γαλλικών στρατευμάτων στην Πρωσία
Tο 1806 τα γαλλικά στρατεύματα κατοχής στη Γερμανία, από τον Ρήνο ως τον Δούναβη, αριθμούσαν σχεδόν εκατόν εβδομήντα χιλιάδες άντρες, με το γενικό επιτελείο εγκατεστημένο στο Μόναχο. Συγκροτούσαν έξι σώματα στρατού και διοικούνταν προσωρινά, μέχρι την επιστροφή του Ναπολέοντα, από τον στρατηγό Λουδοβίκο-Αλέξανδρο Βερτιέ, έναν από τους καλύτερους Γάλλους αξιωματικούς.
Στις 9 Οκτωβρίου του 1806 η Πρωσία, χωρίς πλήρη επίγνωση της κατάστασης του δικού της στρατού, κήρυξε πόλεμο στην πανίσχυρη Γαλλία. Η συμπαράταξη της Ρωσίας και της Αγγλίας στο πλευρό της Πρωσίας γέννησε την Τέταρτη Συμμαχία. Τη στιγμή εκείνη ο μεγάλος γαλλικός στρατός βρισκόταν ήδη σε ετοιμοπόλεμη κατάσταση, ενώ είχε προγραμματιστεί συγκέντρωση στο Μάιντζ. Από εκεί αναχώρησε ο Ναπολέων στις 24 Σεπτεμβρίου, συνοδευόμενος από την αυτοκράτειρα Ιωσηφίνα και τον πρίγκιπα Ταλεϋράνδο, για να αναλάβει την ηγεσία του στρατεύματος.
Οι πρώτες του διαταγές είχαν ως εξής: το σώμα στρατού του Οζερό θα έφτανε στη Φρανκφούρτη στις 2 Οκτωβρίου· εκείνο του Μπερναντότ θα μετακινείτο στη Νυρεμβέργη του Νεῖ θα συγκεντρωνόταν στο Άνσμπαχ του Νταβού θα βρισκόταν στη Βαμβέργη στις 3 Οκτωβρίου· κι εκείνο του Κενιγκσχόφεν με το πυροβολικό και τα εφόδια στο Βίρτσμπουργκ.
Ο στρατάρχης Σουλτ θα βρισκόταν στο Άμπεργκ στις 4 Οκτωβρίου. Έτσι ξεκίνησε η ναπολεόντεια εκστρατεία στα γερμανικά εδάφη. Η μάχη που έβγαλε από το προσκήνιο την Πρωσία έλαβε χώρα στις 14 Οκτωβρίου του 1806, ταυτόχρονα στην Ιένα και στο Άουερστετ. Η Ιένα ήταν μια όμορφη πόλη της ανατολικής Θουριγγίας. Είκοσι χιλιόμετρα μακρύτερα βρισκόταν το χωριό Άουερστετ.
Μάχη της Ιένας
Η μάχη της Ιένας ξεκίνησε στις 7 το πρωί, όταν οι Πρώσοι του στρατηγού Χοχενλόχε μετακινήθηκαν από την πόλη προς τη Βαϊμάρη, φοβούμενοι κυκλωτική κίνηση του εχθρού. Γύρω στις 9, όταν τελικά η πυκνή ομίχλη άρχισε να διαλύεται, ο Χοχενλόχε συνειδητοποίησε ότι δεν δεχόταν επίθεση μόνο από τον Σουλτ στα αριστερά του, αλλά και από τον Νεϊ και τον Λάνς στο κέντρο και τον Οζερό στα δεξιά.
Ο Πρώσος διοικητής, βλέποντας πως είχε πέσει σε παγίδα, έστειλε αγγελιαφόρους στον στρατηγό Ρούχελ, καλώντας τον να σπεύσει με τις εφεδρείες του στο πεδίο της μάχης. Δυστυχώς, ο Ρούχελ άργησε και όταν η εμπροσθοφυλακή του εμφανίστηκε στην άκρη του πεδίου, λίγο μετά τη 1, ο Χόχενλόχε είχε ήδη δώσει διαταγή υποχώρησης και τα στρατεύματά του αποσύρονταν ατάκτως. Και τότε η κατάσταση επιδεινώθηκε. Οι άντρες του Ρούχελ που είχαν σπεύσει προς βοήθεια των συντρόφων τους στη μάχη μπλέχτηκαν στην κίνηση υποχώρησης.
Τη μάχη έκρινε η έξυπνη κίνηση του ιππικού του Μιρά και της Φρουράς, που νωρίς το απόγευμα εφόρμησαν για να δώσουν το τελικό χτύπημα στον εχθρό. Οι Πρώσοι άφησαν στο πεδίο 15.000 νεκρούς και τραυματίες και άλλους τόσους αιχμαλώτους. Οι επιζώντες Πρώσοι αξιωματικοί και στρατιώτες τράπηκαν σε φυγή με κατεύθυνση τη Βαϊμάρη, με το γαλλικό ιππικό πίσω τους, σε φονική καταδίωξη.
Στις 3 το απόγευμα είχε ήδη τελειώσει η μάχη στην Ιένα. Η στρατιά του Χοχενλόχε, εκτός από αυτή του Ρούχελ, που ρίχτηκε στη μάχη, δεν υπήρχε πια. Οι Γάλλοι μετρούσαν μόνο 5.000 νεκρούς και τραυματίες. Το βράδυ, επιστρέφοντας ο Ναπολέων στο αρχηγείο του έμαθε τι είχε συμβεί στο Άουερστετ και συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν το κύριο σώμα του εχθρικού στρατεύματος αυτό που νίκησε, αλλά μόνον οι πτέρυγες. Ανέθεσε, έτσι, στον στρατάρχη Νταβού να συντρίψει με τους μόλις 26.000 άνδρες του το κύριο σώμα του πρωσικού στρατεύματος του βασιλιά Φρειδερίκου Γουλιέλμου Γ΄ στο Άουερστετ. Ο Νταβού, παρά την αριθμητική υπεροχή του εχθρού, επιτέθηκε πρώτος.
Μάχη του Άουερστετ
Στα πρώτα θύματα των γαλλικών πυρών περιλαμβανόταν ο Πρώσος αρχιστράτηγος Μπρούνσβικ. Ο άτολμος Γουλιέλμος, ενώ θα μπορούσε να αναλάβει ο ίδιος τη διοίκηση ή να αντικαταστήσει τον νεκρό στρατηγό, δεν προέβη σε καμμία άμεση πρωτοβουλία, δημιουργώντας αμηχανία στο στράτευμά του. Από τους διαθέσιμους στρατηγούς του μόνον οι Σμετάου και Βατερνσλέμπεν μπορούσαν να εξαπολύσουν αντεπίθεση. Ο πρώτος συνετρίβη αμέσως, ενώ ο δεύτερος, ύστερα από μερικές νικηφόρες συμπλοκές, υπέστη αποφασιστικη ήττα από τον Νταβού και αναγκάστηκε να υποχωρήσει.
Ο Νταβού κατεδίωξε και αποδιοργάνωσε τη δεξιά πτέρυγα του αντίπαλου συντάγματος. Ο Πρώσος βασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος, ακόμα πεπεισμένος ότι θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον Ναπολέοντα, διέταξε υποχώρηση. Οι τρεις μεραρχίες του Γάλλου στρατάρxn έστησαν παγίδα σε ό,τι είχε απομείνει από το πρωσικό στράτευμα και το εξολόθρευσαν. Στις 12 και μισή από τη βασιλική πρωσική στρατιά δεν απέμενε σχεδόν τίποτα. Η νίκη ήταν συντριπτική. Η μάχη είχε διαρκέσει λιγότερο από εκείνη της Ιένας, ενώ οι Πρώσοι άφησαν χιλιάδες νεκρούς στο πεδίο της συμπλοκής. Η επέτειος της διπλής μάχης των Ιένα-Άουερστετ γιορταζόταν λαμπρά σε ολόκληρη τη Γαλλία.
Επακόλουθα
κύριο χαρακτηριστικό της εκστρατείας του Ναπολέοντα που με τον τρόπο αυτό αποπροσανατόλιζε τους περισσότερους αντιπάλους του, συνηθισμένους σε πιο αργές στρατηγικές. Κάποτε υποστήριξε: «Η χρονοτριβή μπορεί να είναι μοιραία στον πόλεμο». Η σωστή εκτίμηση του χρόνου και των αποστάσεων ήταν βασικά στοιχεία όλων των στρατηγικών κινήσεών του.
Ο Ναπολέων ήταν εξαιρετικά ακριβής σε κάθε του σχέδιο στην τύχη δεν άφηνε παρά το ελάχιστο δυνατόν. Μόλις ξεκαθάριζε στο μυαλό του η προοπτική πολέμου με κάποια ευρωπαϊκή δύναμη καλούσε τους βιβλιοθηκάριούς του και
τους ζητούσε να του φέρουν κάθε είδους σχετικό βιβλίο, ιστορικό, γεωγραφικό ή άλλο, που διάβαζε με πάθος και προσοχή όταν πήγαινε στην Οξόν, ώστε
να σχηματίζει στο μυαλό του μια ξεκάθαρη εικόνα για τους μελλοντικούς εχθρούς του. Η προετοιμασία των εκστρατειών του κάθε άλλο παρά επιπόλαια ήταν: «Έχω συνηθίσει να σχεδιάζω αυτό που θα κάνω τρεις ή τέσσερεις μήνες πριν, και κάνω τους υπολογισμούς μου λαμβάνοντας υπόψη όλες τις καταστάσεις, ακόμα και τις πιο αντίξοες».
Ο δούκας του Μπρούνσβικ επιβίωσε για λίγο από τα τραύματά του. Το 1792 n δημόσια προκήρυξή του είχε ξεσηκώσει τη Γαλλία – «με χαιρετούσαν στον δρόμο, όταν πήγαινα, ταπεινός στρατιώτης, να προφτάσω τα αδέρφια του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄…» Η πρωτεύουσα της Ερφούρτης, η Λιψία, κατακτήθηκε από τον Νταβού, το Σπαντάου παραδόθηκε, ενώ οχυρώθηκαν τα περάσματα του Έλβα. Στο Πότσδαμ ο Βοναπάρτης πήρε στα χέρια του το ξίφος του Φρειδερίκου και στις 27 Οκτωβρίου του 1806 εισήλθε στο Βερολίνο.
Ο Φρανσουά-Ρενένιε Σατομπριάν γράφει, ανασυνθέτοντας την έναρξη της ναπολεόντειας εκστρατείας το 1806, στο βιβλίο «Ναπολέων»; «Το έτος 1806 γεννήθηκε η Τέταρτη Συμμαχία. Ο Ναπολέων αναχώρησε από το Σεν Κλουντ, έφτασε στο Μάιντζ και στο Σάλτσμπουργκ ιδιοποιήθηκε τις αποθήκες του εχθρού. Στο Σάαλφελντ σκοτώθηκε ο πρίγκιπας Φερδινάνδος της Πρωσίας. Στις 14 Οκτωβρίου, στη διπλή μάχη του Άουερσετ και της Ιένας, η Πρωσία έσβησε…
Το πρωσικό ανακοινωθέν της Πρωσίας ήταν λιτό και εύγλωττο: Το στράτευμα του βασιλιά ηττήθηκε. Ο βασιλιάς και οι αδελφοί του είναι ζωντανοί».
Η τελευταία Πρωσική αντίσταση εναντίων του Ναπολέοντα στην Γερμανία θα τελείωνε με την πολιορκία του Μαγδεμβούργου στις 11 Νοεμβρίου με την κατάληψη του φρουρίου από τον Νέι. Κάποια απομονωμένα Πρωσικά αντιστασιακά στρατέυματα κατέφυγαν στην Πολωνία οπου αργότερα θα ενώνονταν με τους Ρώσους. Τώρα ο κύριος εχθρός του Ναπολέοντα ήταν πλέον η Ρωσία, και σύντομα θα ακολουθούσαν οι Μάχες του Ειλάου και της Φρίνλαντ στα Πολωνικά εδάφη οπου και πάλι ο Ναπολέων θα έβγαινε νικητής.