Κύρος ο Μέγας
Ο Κύρος Β΄ της Περσίας, γνωστός κοινώς ως Κύρος ο Μέγας, ήταν ο ιδρυτής της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας, της πρώτης Περσικής Αυτοκρατορίας. Ήταν μεγάλος κατακτητής και ο σημαντικότερος βασιλιάς της Περσίας από τη δυναστεία των Αχαιμενιδών. Η βασιλεία του σύμφωνα με τις πηγές διήρκεσε 29 ή 31 χρόνια, είναι ο ιδρυτής της μεγάλης Περσικής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών με πλήθος από τίτλους.
Ο Ξενοφών αναφέρει ότι ήταν γιος του Καμβύση Α’ και της Μανδάνης, κόρης του βασιλιά των Μήδων Αστυάγη, που μεγάλωσε στην αυλή του και σε ηλικία 16 χρονών νίκησε κι έδιωξε τους Ασσύριους. Κήρυξε τον πόλεμο εναντίον του παππού του Κύρου Α΄ και τελικά επικράτησε. Μεγάλωσε την έκταση του κράτους του κατακτώντας τους διάφορους γειτονικούς του λαούς, στους οποίους φέρθηκε με επιείκεια.
Σύμφωνα με την αφήγηση της Βίβλου, ο Κύρος περιγράφεται ως μεγάλος φιλάνθρωπος βασιλιάς των Περσών. Εξέδωσε το Διάταγμα που έδωσε τέλος στη Βαβυλώνια αιχμαλωσία και επέτρεψε στους αιχμάλωτους Ιουδαίους να επιστρέψουν στις εστίες τους. Τα ιερά σκεύη του Ναού του Σολομώντα παραδόθηκαν στους επαναπατριζόμενους, οι οποίοι μετά την επιστροφή τους ανοικοδόμησαν την Ιερουσαλήμ και τον Ναό.
Ο Κύρος αναγνωρίζεται για το ότι σεβόταν τα έθιμα και τις θρησκείες των χωρών που κατέκτησε καθώς και για τα επιτεύγματά του στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αξιοσημείωτη θέση στο ιστορικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει ο Κύλινδρος του Κύρου του 539 π.Χ., ο οποίος έχει περιγραφεί ως «η πρώτη διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων» της ιστορίας.
Κατακτήσεις
Οι κατακτήσεις του επεκτάθηκαν από το Αιγαίο Πέλαγος και τον Ελλήσποντο έως τον Ινδό ποταμό, ήταν η μεγαλύτερη αυτοκρατορία που γνώρισε ποτέ η ανθρώπινη ιστορία, οι κατακτήσεις του Κύρου τον έκαναν κυρίαρχο της Ασίας. Οι σπουδαιότερες αυτοκρατορίες που κατέλαβε ήταν οι νεο – Βαβυλώνιοι, οι Μήδοι και το πανίσχυρο εκείνη την εποχή βασίλειο των Λυδών του Κροίσου το οποίο κυριαρχούσε εκείνη την εποχή σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία. Η κατάκτηση της Λυδίας και η κατάλυση του βασιλείου του Κροίσου ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Ασίας για λογαριασμό του Κύρου, η επόμενη περιοχή που σχεδίαζε να κατακτήσει ήταν η Αίγυπτος αλλά δεν έγινε επειδή τον πρόλαβε ο θάνατος.
Η περσική νίκη επί των Λυδών στην πεδιάδα της Θυμβρίας το 546 π.Χ. άνοιξε τον δρόμο για την δημιουργία της πρώτης “παγκόσμιας” αυτοκρατορίας. Επίσης, με αυτή τη νίκη ο Κύρος ο Μέγας καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς ηγέτες της ιστορίας.
Το 612 π.Χ. η Βαβυλώνα και η Μηδία συμμάχησαν μεταξύ τους για να νικήσουν τους Ασσυρίους και να αναλάβουν τον έλεγχο του χώρου ανάμεσα στον Περσικό κόλπο και στη Μεσόγειο θάλασσα. Οι Βαβυλώνιοι κατέλαβαν το νότιο τμήμα της περιοχής και οι Μήδοι εγκαταστάθηκαν στο βόρειο, κοντά στην Κασπία, εκεί όπου βρίσκεται το σημερινό βορειοδυτικό Ιράν. Τα επόμενα εικοσιπέντε χρόνια οι Μήδοι επεξέτειναν τα σύνορά τους στη Μικρά Ασία, μέχρις ότου έφτασαν σε εδάφη που κατείχαν οι Λυδοί.
Το 585 π.Χ. η Μηδία και η Λυδία συμφώνησαν ειρηνικά να έχουν για σύνορα τον ποταμό Άλυ. Ωστόσο, εκείνη την εποχή η Μηδία δοκιμαζόταν από εσωτερικές ταραχές που προέρχονταν από τις φιλοδοξίες των ηγετών της και από τις θρησκευτικές διαφορές των κατοίκων της. Αν και οι περισσότερες ιστορικές «αναφορές» εκείνης της περιόδου είναι περισσότερο θρύλοι και όχι εξακριβωμένα γεγονότα, αξιόπιστες πηγές δείχνουν ότι το 558 π.Χ. ένας νεαρός ονόματι Κύρος, προφανώς εγγονός του Μήδου βασιλιά, έγινε ηγεμών μιας μικρής περσικής περιοχής.
Το 553 π.Χ. μερικοί δυσαρεστημένοι Μήδοι στρατιωτικοί διοικητές παρακίνησαν τον Κύρο να κάνει επανάσταση. Με μια τριετή επιχείρηση ο Κύρος απέκτησε τον έλεγχο ολόκληρης της Μηδίας και κέρδισε την υποστήριξη των κατοίκων της χάρη στη σωστή και δίκαιη συμπεριφορά του. Οι γείτονες της Μηδίας, που ήταν σύμμαχοι με το προηγούμενο καθεστώς, ένιωσαν ότι απειλούνταν από τον νέο ηγέτη της. Ειδικότερα, τον Κύρο φοβόταν η Λυδία και ο ηγεμόνας της, ο Κροίσος, άρχισε τις επιδρομές πέρα από τον ποταμό Άλυ.
Ο Κύρος, αντιλαμβανόμενος ότι έπρεπε να υπερασπιστεί όσα είχε κερδίσει στο πεδίο της μάχης, συγκέντρωσε στρατό 50.000 ανδρών –διάφοροι υπολογισμοί ποικίλλουν από 20.000 μέχρι 200.000 άτομα- και βάδισε εναντίον των εισβολέων. Οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν στα τέλη του 547 π.Χ, κοντά στην πόλη Πτερία, όπου η σκληρή σύγκρουση κατέληξε σε αδιέξοδο. Επειδή τα αποθέματα της περιοχής είχαν εξαντληθεί και οι στρατοί εκείνης της εποχής δεν πολεμούσαν στη διάρκεια του χειμώνα, ο Κροίσος αποσύρθηκε στην πρωτεύουσά του, τις Σάρδεις, κοντά στη Σμύρνη. Καθ’ οδόν απέλυσε πολλούς από τους Έλληνες μισθοφόρους του, ώστε να μη χρειάζεται να τους πληρώνει κατά τους χειμερινούς μήνες.
Ο Κύρος, με μια νεωτεριστική κίνηση που θα του έδινε τον τίτλο του «Μεγάλου», αγνόησε την παραδοσιακή τακτική της αδράνειας κατά τον χειμώνα και, αντί να επανέλθει στην Περσία, προχώρησε εναντίον της Λυδίας. Η κίνησή του ήταν τόσο ανορθόδοξη ώστε ο στρατός του έφτασε στις παρυφές των Σάρδεων πριν αντιληφθεί ο Κροίσος την παρουσία του. Παρά την έκπληξη, όμως, ο Κροίσος συγκέντρωσε γρήγορα έναν στρατό ίσο ή και μεγαλύτερο από τον περσικό.
Ο Κροίσος γιος του Αλυάττη, ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Λυδίας της δυναστείας των Μερμνάδων. Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του η Λυδική επιρροή έφτασε στην μεγαλύτερη ακμή της αφού διοικούσε όλη την περιοχή δυτικά του ποταμού Άλυ.
Ήταν ξακουστός σε όλο τον αρχαίο κόσμο για τα αμύθητα πλούτη του και το παλάτι του στις Σάρδεις ήταν ένα από τα μεγαλύτερα οικοδομήματα της εποχής.
Από τους φόρους που του έδιναν οι ελληνικές αποικίες της Μικράς Ασίας και από τα χρυσωρυχεία του Πακτωλού ποταμού, γινόταν όλο και πιο πλούσιος και πιο περήφανος για τα πλούτη του. Πίστευε μάλιστα ότι δεν υπήρχε πιο ευτυχισμένος άνθρωπος από αυτόν στον κόσμο. Γι’ αυτό παραξενεύτηκε και θύμωσε πολύ όταν κάποτε πήγε στο παλάτι του ο Σόλων και όταν ο Κροίσος περηφανεύτηκε ότι είναι ο ευτυχέστερος άνθρωπος του κόσμου, ο σοφός Έλληνας του αποκρίθηκε: «μηδένα πρό του τέλους μακάριζε», δηλαδή, «μην καλοτυχίζεις κανέναν προτού δεις το τέλος του».
Στις αρχές του 546 π.Χ. οι δυο στρατοί συναντήθηκαν στην πεδιάδα της Θυμβρίας, λίγο έξω από τις Σάρδεις. Ο Κύρος παρέταξε τις δυνάμεις του σε ένα τεράστιο τετράγωνο πεζικού, με το ιππικό και τα άρματα λίγο πίσω από τις πτέρυγές του. Οι Λυδοί πλησίασαν με μακρές παράλληλες γραμμές πεζικού, στις οποίες ήταν ενσωματωμένο το ιππικό που θεωρείτο το καλύτερο του κόσμου. Ωστόσο, τα λυδικά άλογα δεν ήταν συνηθισμένα στη θέα και στην οσμή των καμηλών, κάτι που γνώριζε ο Κύρος και γι’ αυτό είχε τοποθετήσει όλες τις καμήλες του στις μπροστινές πτέρυγες.
Όπως αναμενόταν, οι καμήλες τρόμαξαν το λυδικό ιππικό, αναγκάζοντας τους ιππείς να αφήσουν τα άλογά τους και να πολεμήσουν πεζοί. Τα περσικά τετράγωνα απέκρουσαν τη λυδική επίθεση και μετά αντεπιτέθηκαν με βροχή από βέλη. Ακολούθως το ιππικό του Κύρου διέσπασε τις αντίπαλες γραμμές, σκότωσε πολλούς και ανάγκασε τους επιζώντες σε άτακτη υποχώρηση μέσα στα τείχη των Σάρδεων.
Ο Κύρος πολιόρκησε την πόλη και μετά από δύο εβδομάδες ανακάλυψε ένα ασθενές σημείο των οχυρώσεών της, όπου τα τείχη χωρίζονταν από έναν γκρεμό. Μια μικρή περσική δύναμη πέρασε από αυτό το άνοιγμα, όρμησε στο αρχηγείο του Κροίσου και τον έπιασε αιχμάλωτο. Το επόμενο πρωί η πόλη άνοιξε τις πύλες της και παραδόθηκε με όλους τους θησαυρούς της.
Σύμφωνα με την ιστορία που διασώζει ο Ηρόδοτος όταν ήταν ο Κροίσος πάνω από την αναμμένη πυρά του Κύρου φώναξε τρεις φορές το όνομα του Αθηναίου σοφού Σόλωνα ο οποίος τον είχε προειδοποιήσει για τις παλινωδίες της τύχης. Ο Κύρος όταν έμαθε την ιστορία σχετικά με τη συνάντηση του Κροίσου με τον Σόλωνα χάρισε στον Λυδό βασιλιά τη ζωή και τον κράτησε σύμβουλο ολόκληρο το υπόλοιπο διάστημα της ζωής του.
Ο Κύρος κατάφερε και πάλι να κάνει συμμάχους τους εχθρούς του χάρη στον σωστό και δίκαιο τρόπο με τον οποίο τους μεταχειρίστηκε. Το 539 ο Κύρος βάδισε εναντίον του πλούσιου βασιλείου της Βαβυλώνας στα ανατολικά. Οι περιγραφές της εκστρατείας ποικίλλουν· ορισμένες πηγές λένε ότι οι Βαβυλώνιοι υποδέχτηκαν τον Κύρο χωρίς μάχη, ενώ άλλες μιλούν για διετή αντίσταση. Ό,τι και να συνέβη τελικά, το γεγονός είναι ότι η Βαβυλώνα περιλήφθηκε στην Περσική Αυτοκρατορία που είχε πλέον δημιουργηθεί εκείνη την εποχή.
Όπως και κατά το παρελθόν, ο Κύρος φέρθηκε στους Βαβυλώνιους με πολύ καλό τρόπο. Η απουσία ωμοτήτων και η ανοχή σε θρησκευτικά θέματα έφεραν νέους συμμάχους και υποστήριξη. Ειδικότερα πρέπει να αναφερθεί η άδεια προς τους εβραίους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, από όπου τους είχαν εξορίσει οι Βαβυλώνιοι έναν αιώνα πιο πριν. Ο Κύρος δεν επαναπαύθηκε μετά από την επιτυχία του επί των Λυδών και των Βαβυλωνίων. Συνέχισε αυτό που άρχισε με τη νίκη του στις Σάρδεις επεκτείνοντας την κυριαρχία του στην Ινδία και σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία.
Την εποχή του θανάτου του, περί το 529 π.Χ., η Περσική Αυτοκρατορία είχε γίνει η πρώτη κοσμοκρατορία της ιστορίας. Μόνο μετά από δύο ολόκληρους αιώνες και με την εμφάνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα δημιουργείτο πραγματικός κίνδυνος για την Περσική Αυτοκρατορία. Ακόμη και τότε, όμως, ορισμένα τμήματα της αυτοκρατορίας που δημιουργήθηκε μετά τη νίκη του Κύρου στις Σάρδεις επέζησαν άλλους 12 αιώνες.