Ναυτικές επιχειρήσεις σε Αιγαίο και Ιόνιο Πέλαγος

Τὸ Αιγαίο πέλαγος αποτελούσε γιὰ τὴν οθωμανικὴ αυτοκρατορία τὸν κυριότερο δρόμο μεταφοράς και επικοινωνίας ανάμεσα στο ασιατικό και ευρωπαϊκό τμήμα της. Η κυριαρχία των βαλκανικών συμμάχων πάνω σ’ αυτό τόν υδάτινο δρόμο θα απέκοπτε τον τουρκικό στρατό, που θα αντιμετώπιζαν οι σύμμαχοι, απὸ τή μεγάλη του πηγή σε άνδρες και εφόδια, την Ασία. Για το λόγο αυτό κυρίως, δηλαδή για τον ισχυρό στόλο της, κρίθηκε αναγκαίο από τα άλλα βαλκανικά κράτη να συμπεριληφθεί στή Συμμαχία και η Ελλάδα, παρόλα τα προβλήματα που θα δημιουργούσε με τις εδαφικές διεκδικήσεις της.

Από τους άλλους βαλκανικοὺς συμμάχους μόνο ή Βουλγαρία διέθετε 6 μέτρια τορπιλλικά γιά τήν προστασία των ακτών της του Εύξεινου Πόντου. Αντίθετα, ο ελληνικός στόλος ήταν αξιόμαχος και ικανός να εκτελέσει την αποστολή του. Τα κυριότερα πλεονεκτήματά του ήταν η ναυτική παράδοση της χώρας, η άρτια εκπαίδευση των πληρωμάτων και η αποτελεσματική διοίκηση του από τον Παύλο Κουντουριώτη, ο οποίος την ίδια μέρα που κηρύχθηκε ο πόλεμος είχε προαχθεί σε υποναύαρχο. Ενα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα του ελληνικού στόλου ήταν η ναυαρχίδα του, το θωρηκτό εύδρομο «Αβέρωφ», η πιο αξιόμαχη και εκσυγχρονισμένη μονάδα, που χρησιμοποιήθηκε στις θαλασσινὲς επιχειρήσεις των βαλκανικών πολέμων. 

Οι Αντίπαλες Δυνάμεις

Η Ελλάδα γενικότερα δεν είχε ελαφρά καταδρομικά. Προέτασσε 14 αντιτορπιλικά, έξι τορπιλοβόλα, 1 υποβρύχιο, 5 κανονιοφόρους, 4 ατμομυοδρόμωνες και κάποια σκάφη του εμπορικού ναυτικού που για την περίσταση είχαν εξοπλιστεί.

   Α. Τη Μοίρα Αιγαίου την αποτελούσαν τα ακόλουθα πλωτά:

• Θωρηκτό, Καταδρομικό: το «Γ. ΑΒΕΡΩΦ»

• Θωρηκτά: τα «ΣΠΕΤΣΑΙ», «ΥΔΡΑ» και «ΨΑΡΑ»

• Τορπιλοβόλα: με αριθμό «11», «12», «14», «15» και «16»

• Αντιτορπιλικά: τα «ΑΕΤΟΣ», «ΙΕΡΑΞ», «ΛΕΩΝ», «ΠΑΝΘΗΡ», «ΑΣΠΙΣ», «ΒΕΛΟΣ», «ΔΟΞΑ», «ΘΥΕΛΛΑ», «ΛΟΓΧΗ», «ΝΑΥΚΡΑΤΟΥΣΑ». «ΣΦΕΝΔΟΝΗ» και αργότερα προστέθηκε το «ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ»

• Υποβρύχιο: το «ΔΕΛΦΙΝ»

• Τορπιλοφόρο: το «ΚΑΝΑΡΗΣ»

• Εύδρομα, Επίτακτα: τα «ΑΘΗΝΑΙ», «ΑΡΚΑΔΙΑ», «ΕΣΠΕΡΙΑ» και «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ»

• Γολέτα, Επίτακτο: «ΜΥΚΑΛΗ»

• Οπλιταγωγό: το «ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ»

• Ναρκοθέτης, Μπρίκι: το «ΑΡΗΣ»

Διαβάστε Επίσης: Μάχη του Σαρανταπόρου: Η πρώτη νικηφόρα μάχη του Α΄Βαλκανικού Πολέμου που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας

Οι Έλληνες σχημάτισαν τον στόλο του Ιονίου πελάγους με αρχηγό τον πλοίαρχο Δαμιανό. Περιλάμβανε τους ατμομυοδρόμωνες (δηλαδή, σκάφη που διέθεταν μηχανή και ιστία), τις θωρακοβαρίδες και τις κανονιοφόρους.

Από την άλλη ο στόλος του Αιγαίου με αρχηγό το ναύαρχο, Π. Κουντουριώτη, που υπήρξε ο κυβερνήτης της ναυαρχίδας «Γ. Αβέρωφ», του ταχύτερου πλοίο της Μεσογείου την εποχή εκείνη και αντιπλοίαρχο τον ο Σοφ. Δούσμανη,  περιελάμβανε, τα τέσσερα θωρηκτά, τα τορπιλοβόλα, το υποβρύχιο «Δελφίν» και τα αντιτορπιλικά.

Ο Τουρκικός στόλος θεωρητικά είχε την υπεροχή και αποτελείτο από 5 Θωρικτά, 2 καταδρομικά, 12 αντιτορπιλικά, 16 τορπιλοβόλα και 10 κανονιοφόρους.

Οι Πρώτες Ναυτικές Επιχειρήσεις

Με το ξέσπασμα των εχθροπραξιών στις 5 Οκτωβρίου, ο ελληνικός στόλος, υπό τον ναύαρχο  Παύλο Κουντουριώτη , απέπλευσε για το νησί της Λήμνου , καταλαμβάνοντας το τρεις ημέρες αργότερα και εγκαθιστώντας αγκυροβόλιο στον κόλπο του Μούδρου . Αυτή η κίνηση είχε μεγάλη στρατηγική σημασία παρέχοντας στους Έλληνες μια βάση κοντά στα στενά των Δαρδανελίων, το κύριο αγκυροβόλιο και καταφύγιο του οθωμανικού στόλου. 

Οι Έλληνες περίμεναν ότι ο Οθωμανικός στόλος λόγω της υπεροχής του στην ταχύτητα αλλα και στα όπλα θα έβγαινε απο τα στενά στην αρχή του πολέμου και θα έπαιρνε θέσεις μάχης στο Αιγαίο. Αντίθετα, το οθωμανικό ναυτικό πέρασε τους δύο πρώτους μήνες του πολέμου σε επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων στη Μαύρη Θάλασσα, γεγονός που έδωσε πολύτιμο χρόνο στους Έλληνες για να ολοκληρώσουν τις προετοιμασίες τους και τους επέτρεψε να εδραιώσουν τον έλεγχό τους στο Αιγαίο Πέλαγος. 

Μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου, τα ελληνικά ναυτικά αποσπάσματα είχαν καταλάβει τα νησιά Ίμβρος , Θάσος , Άγιος Ευστράτιος , Σαμοθράκη , Ψαρά και Ικαρία και αποβιβάστηκαν στα μεγαλύτερα νησιά Λέσβος και Χίος στις 8 και 11 Νοεμβρίου, αντίστοιχα. Στα τελευταία ήταν παρούσες σημαντικές οθωμανικές φρουρές και η αντίστασή τους ήταν σκληρή. Αποσύρθηκαν στο ορεινό εσωτερικό και υποτάχθηκαν λίγες μέρες μετά. Η Σάμος ήταν επίσημα αυτόνομο πριγκιπάτο και δεν δέχθηκε επίθεση μέχρι τις 2 Μαρτίου 1913, υπό τον φόβο να μην αναστατώσει τους Ιταλούς στα κοντινά Δωδεκάνησα. Οι συγκρούσεις εκεί ήταν βραχύβιες, καθώς οι οθωμανικές δυνάμεις αποσύρθηκαν στην ηπειρωτική χώρα της Ανατολίας και το νησί βρισκόταν με ασφάλεια στα ελληνικά χέρια. 

Διαβάστε Επίσης: Μάχη των Γιαννιτσών: Το τελευταίο εμπόδιο του Ελληνικού Στρατού πρίν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

Ταυτόχρονα, με τη βοήθεια πολυάριθμων εμπορικών πλοίων που μετατράπηκαν σε βοηθητικά καταδρομικά , έγινε χαλαρός ναυτικός αποκλεισμός στις οθωμανικές ακτές από τα Δαρδανέλια έως το Σουέζ, ο οποίος διέκοψε τη ροή ανεφοδιασμού των Οθωμανών και άφησε περίπου 250.000 Οθωμανούς στρατιώτες ακινητοποιημένους στην Ασία. Στο Ιόνιο Πέλαγος , ο ελληνικός στόλος λειτουργούσε χωρίς αντίπαλο, μεταφέροντας προμήθειες για τις μονάδες του στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου. Επιπλέον, οι Έλληνες βομβάρδισαν και στη συνέχεια απέκλεισαν τα λιμάνια του Αυλώνα και το Δυρράχιο. Ένας ναυτικός αποκλεισμός, που εκτείνονταν από την Άρτα μέχρι τον Αυλώνα, θεσπίστηκε επίσης, απομονώνοντας τη νεοσύστατη Προσωρινή Κυβέρνηση της Αλβανίας που είχε έδρα εκεί από οποιαδήποτε εξωτερική υποστήριξη.

Ο υπολοχαγός Νικόλαος Βότσης σημείωσε μεγάλη επιτυχία για το ελληνικό ηθικό στις 18 Οκτωβρίου όταν με το τορπιλοβόλο του Νο. 11, υπό το κάλυμμα της νύχτας, μπήκε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και βύθίσε το παλιό οθωμανικό θωρηκτό Feth-i Bülend και στη συνέχεια διέφυγε αβλαβής. Την ίδια μέρα, ελληνικά στρατεύματα του Στρατού Ηπείρου κατέλαβαν την οθωμανική ναυτική βάση της Πρέβεζας. Οι Οθωμανοί κατέστρεψαν τα τέσσερα πλοία που βρίσκονταν εκεί, αλλά οι Έλληνες κατάφεραν να σώσουν τις τορπιλοβάτες Antalya και Tokad , ιταλικής κατασκευής, και παραδόθηκαν στο Ελληνικό Ναυτικό ως Νικόπολις και Τατόι , αντίστοιχα. 

Λίγες μέρες αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου, το ξύλινο οθωμανικό οπλισμένο ατμόπλοιο Trabzon αναχαιτίστηκε και βυθίστηκε από το ελληνικό τορπιλοβόλο Νο. 14, υπό τον Αντιστράτηγο Περικλή Αργυρόπουλο , στα ανοιχτά του Αϊβαλί.  

Αντιπαραθέσεις στα Δαρδανέλια

Ο κύριος οθωμανικός στόλος παρέμεινε εντός των Δαρδανελίων για το πρώτο μέρος του πολέμου και τα ελληνικά αντιτορπιλικά περιπολούσαν συνεχώς την έξοδο των στενών για να αναφέρουν μια πιθανή εξόρμηση. Ο Κουντουριώτης πρότεινε την πολιορκία των στενών, αλλά αυτό δεν έγινε από φόβο της διεθνούς γνώμης. Στις 24 Νοεμβρίου, ο αρχηγός του οθωμανικού στόλου, Ταχίρ Μπέης, αντικαταστάθηκε από τον Ραμίζ Ναμάν Μπέη. Μια νέα στρατηγική συμφωνήθηκε απο τους Οθωμανούς για να εκμεταλλευτούν την όποια απουσία του Γεωργίου Αβέρωφ και να επιτεθούν στα άλλα ελληνικά πλοία. 

Το οθωμανικό επιτελείο διατύπωσε ένα σχέδιο για να παρασύρει έναν αριθμό από τα ελληνικά αντιτορπιλικά που περιπολούσαν σε μια παγίδα. Η πρώτη προσπάθεια, την 1 Δεκεμβρίου, απέτυχε, αλλά μια δεύτερη προσπάθεια, δύο ημέρες αργότερα, κατέληξε σε μια αναποφάσιστη εμπλοκή μεταξύ των ελληνικών αντιτορπιλικών και του καταδρομικού Μεσιντιέ .  

Η Ναυαχία της Έλλης

Η πρώτη μεγάλη δράση του στόλου στον πόλεμο ήταν η Ναυμαχία της Έλλης που διεξήχθη δύο μέρες αργότερα, στις 3 Δεκεμβρίου 1912. Ο Οθωμανικός στόλος, με τέσσερα θωρηκτά, εννέα αντιτορπιλικά και έξι τορπιλοβάρκες, έπλευσε στην είσοδο των στενών . Τα ελαφρύτερα οθωμανικά σκάφη παρέμειναν πίσω, αλλά η μοίρα θωρηκτών συνέχισε βόρεια, κάτω από την κάλυψη οχυρών στο Kumkale και ενέπλεξε τον ελληνικό στόλο που ερχόταν από την Ίμβρο στις 9:40. 

Όταν τα σκάφη του Οθωμανικού Στόλου εμφανίστηκαν επιτέλους στην έξοδο των Στενών ο Κουντουριώτης απέστειλε το ακόλουθο σήμα προς τα ελληνικά σκάφη που συνέπλεαν με το «Γ. Αβέρωφ»:

«Με τη δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους».

Παύλος Κουντουριώτης

Διαβάστε Επίσης:  H πορεία πρός τη Θεσσαλονίκη και η απελευθέρωσή της.

Αφήνοντας τα παλαιότερα θωρηκτά να ακολουθήσουν την αρχική τους πορεία, ο Κουντουριώτης οδήγησε τον Αβέρωφ σε ανεξάρτητη δράση: χρησιμοποιώντας την ανώτερη ταχύτητά του, έκοψε τον δρόμο του οθωμανικού στόλου. Κάτω από πυρά από δύο πλευρές, οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν γρήγορα να αποσυρθούν στα Δαρδανέλια. Η όλη συμπλοκή διήρκεσε λιγότερο από μία ώρα κατά την οποία οι Οθωμανοί υπέστησαν μεγάλες ζημιές στο Μπαρμπάρος Χαϊρεντίν και είχαν 18 νεκρούς και 41 τραυματίες (οι περισσότεροι κατά την άτακτη υποχώρησή τους), οι Έλληνες είχαν έναν νεκρό και επτά τραυματίες. 

Στον απόηχο της Έλλης, στις 7 Δεκεμβρίου, ο Υποπλοίαρχος Ραούφ Μπέης τέθηκε στην διοίκηση του οθωμανικού στόλου. Δύο ημέρες αργότερα, οδήγησε τις δυνάμεις του έξω με την ελπίδα να παγιδεύσει ξανά τα ελληνικά αντιτορπιλικά που περιπολούσαν εκεί,  με δύο μονάδες του οθωμανικού στόλου, το ένα κατευθυνόμενο προς την Ίμβρο και το άλλο να περιμένει στην είσοδο των στενών. Το σχέδιο απέτυχε, καθώς τα ελληνικά πλοία ξέφυγαν γρήγορα. Την ίδια στιγμή, το Μεσιντιέ δέχτηκε επίθεση από το ελληνικό υποβρύχιο Δελφίν, το οποίο εκτόξευσε τορπίλη εναντίον του αλλά αστόχησε. Ήταν η πρώτη τέτοια επίθεση στην ιστορία. 

Ο οθωμανικός στρατός συνέχισε να πιέζει ένα ναυτικό σχέδιο για την εκ νέου κατάληψη της Τενέδου, μια αμφίβια επιχείρηση προγραμματισμένη για τις 23 Δεκεμβρίου. Το νήσι το χρησιμοποιούσαν τα ελληνικά αντιτορπιλικά ως βάση. Εκείνη την ημέρα, οι καιρικές συνθήκες ήταν ιδανικές και ο στόλος ήταν έτοιμος, αλλά το σύνταγμα Yenihan που προοριζόταν για την επιχείρηση δεν κατάφερε να φτάσει στην ώρα του. Το ναυτικό επιτελείο εξακολουθούσε να δίνει εντολή στον στόλο να πραγματοποιήσει εξόρμηση και αναπτύχθηκε για εμπλοκή με τον ελληνικό στόλο, χωρίς κανένα σημαντικό αποτέλεσμα εκατέρωθεν. Παρόμοιες εξόδοι ακολούθησαν στις 28 και 29 Δεκεμβρίου, αλλά τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων ήταν πάντα τα ίδια: «τα ελληνικά αντιτορπιλικά κατάφερναν να παραμένουν πάντα έξω από την εμβέλεια των οθωμανικών πολεμικών πλοίων και κάθε φορά τα καταδρομικά πυροβολούσαν ένα λίγους γύρους πριν διακόψουν το κυνηγητό». 

Η Ναυμαχία της Λήμνου

Προετοιμάζοντας την επόμενη προσπάθεια να σπάσουν τον ελληνικό αποκλεισμό, το Οθωμανικό Ναυαρχείο αποφάσισε να δημιουργήσει έναν αντιπερισπασμό στέλνοντας το ελαφρύ καταδρομικό Χαμιντιέ , με καπετάνιο τον Ραούφ Μπέη, να πραγματοποιήσει επιδρομές στην ελληνική εμπορική ναυτιλία στο Αιγαίο. Οι Τούρκοι ήλπιζαν ότι το Γεώργιος Αβέρωφ, η μόνη μεγάλη ελληνική μονάδα αρκετά γρήγορη για να πιάσει το Χαμιντιέ , θα το καταδίωκε και θα άφηνε τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο εξασθενημένο. Στο συμβάν, το Χαμιντιέ γλίστρησε μέσα από τις ελληνικές περιπολίες τη νύχτα της 2ης προς 3η Ιανουαρίου και βομβάρδισε το λιμάνι του ελληνικού νησιού της Σύρου , βυθίζοντας το ελληνικό βοηθητικό καταδρομικό Μακεδονία, που βρισκόταν αγκυροβολιμένο (αργότερα ανυψώθηκε και επισκευάστηκε). 

Στη συνέχεια, το Hamidiye άφησε το Αιγαίο για την Ανατολική Μεσόγειο, κάνοντας στάσεις στη Βηρυτό και το Πορτ Σάιντ πριν εισέλθει στην Ερυθρά Θάλασσα . Αν και παρείχε μεγάλη ηθική ώθηση στους Οθωμανούς, η επιχείρηση απέτυχε να επιτύχει τον πρωταρχικό της στόχο αφού ο Κουντουριώτης αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη θέση του και να καταδιώξει το Χαμιντιέ .  

Λίγες μέρες αργότερα, στις 5 Ιανουαρίου 1913, όταν ο Οθωμανικός στόλος διέσχισε ξανά τα στενά προς τη Λήμνο, ηττήθηκε για δεύτερη φορά στη ναυμαχία της Λήμνου . Αυτή τη φορά, τα οθωμανικά πολεμικά πλοία συγκέντρωσαν τα πυρά τους στο Αβέρωφ , το οποίο εκμεταλλεύτηκε και πάλι την ανώτερη ταχύτητά του και προσπάθησε να « περάσει το Τ » του οθωμανικού στόλου. Το Μπαρμπάρος Χαϊρεντίν υπέστη και πάλι μεγάλες ζημιές και ο Οθωμανικός στόλος αναγκάστηκε να επιστρέψει στο καταφύγιο των Δαρδανελίων και στα οχυρά τους με 41 νεκρούς και 101 τραυματίες.

Διαβάστε Επίσης: Το Μέτωπο της Ηπείρου- Η Απελευθέρωση της Πρέβεζας και οι Μάχες στα Πέντε Πηγάδια – Αγίους Σαράντα – Μέτσοβο

 Ήταν η τελευταία προσπάθεια του οθωμανικού ναυτικού να εγκαταλείψει τα Δαρδανέλια, γεγονός που άφησε τους Έλληνες κυρίαρχους στο Αιγαίο. Στις 26 Ιανουαρίου 1913, ένα ελληνικό Farman MF.7 , με πιλότο τον υπολοχαγό Μιχαήλ Μουτούση και με παρατηρητή τον Σημαιοφόρο Αριστείδη Μωραϊτίνη , πραγματοποίησε εναέρια αναγνώριση του οθωμανικού στόλου στο αγκυροβόλι του στη Ναγκάρα και εκτόξευσε τέσσερις βόμβες στα αγκυροβολημένα πλοία. Αν και δεν σημείωσε κανένα χτύπημα, η επιχείρηση θεωρείται ως η πρώτη ναυτική-αεροπορική επιχείρηση στη στρατιωτική ιστορία. 

Ο στρατηγός Ιβάνοφ, ο διοικητής της Δεύτερης Βουλγαρικής Στρατιάς, αναγνώρισε το ρόλο του ελληνικού στόλου στη συνολική νίκη της Βαλκανικής Ένωσης δηλώνοντας ότι «η δραστηριότητα ολόκληρου του ελληνικού στόλου και κυρίως του Αβέρωφ ήταν ο κύριος παράγοντας στη γενική επιτυχία τών συμμάχων”. 

Διαβάστε Επίσης: Ο αγώνας για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και ολόκληρης της Ηπείρου