Στην αρχαία αιγυπτιακή ιστορία, το Παλαιό Βασίλειο είναι η περίοδος που εκτείνεται γύρω στο 2700–2200 π.Χ. Είναι επίσης γνωστή ως “Εποχή των Πυραμίδων” καθώς περιλαμβάνει τη βασιλεία των μεγάλων Φαραώ- κατασκευαστών των πυραμίδων της Τέταρτης Δυναστείας, όπως ο βασιλιάς Σνεφέρου , ο οποίος τελειοποίησε την τέχνη της πυραμίδας, και οι βασιλιάδες Khufu , Khafre και Menkaure , οι οποίοι κατασκεύασαν τις πυραμίδες στη Γκίζα . Η Αίγυπτος πέτυχε την ακμή του πολιτισμού της κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου, την πρώτη από τις τρεις λεγόμενες περιόδους του “Βασιλείου” (ακολουθούμενη από το Μεσαίο Βασίλειο και το Νέο Βασίλειο, εποχές που σηματοδοτούν τα σημαντικότερα σημεία του πολιτισμού στην κάτω κοιλάδα του Νείλου .
Η έννοια του «Παλιού Βασιλείου» ως μία από τις τρεις «χρυσές εποχές» επινοήθηκε το 1845 από τον Γερμανό Αιγυπτιολόγο Βαρόνο φον Μπούνσεν και ο ορισμός του θα εξελισσόταν σημαντικά κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Όχι μόνο ο τελευταίος βασιλιάς της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου σχετιζόταν με τους δύο πρώτους βασιλιάδες του Παλαιού Βασιλείου, αλλά και η «πρωτεύουσα», η βασιλική κατοικία, παρέμεινε στο Ineb-Hedj , το αρχαίο αιγυπτιακό όνομα για τη Μέμφις . Η βασική αιτιολόγηση για τον διαχωρισμό μεταξύ των δύο περιόδων είναι η επαναστατική αλλαγή στην αρχιτεκτονική που συνοδεύεται από τις επιπτώσεις στην αιγυπτιακή κοινωνία και την οικονομία μεγάλων οικοδομικών έργων.
Το Παλαιό Βασίλειο θεωρείται συνήθως ως η περίοδος από την Τρίτη Δυναστεία έως την Έκτη Δυναστεία (2686–2181 π.Χ.). Ενώ το Παλαιό Βασίλειο ήταν μια περίοδος εσωτερικής ασφάλειας και ευημερίας, ακολουθήθηκε από μια περίοδο διχασμού και σχετικής πολιτιστικής παρακμής που αναφέρεται από τους Αιγυπτιολόγους ως η Πρώτη Ενδιάμεση Περίοδος. Κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου, ο Βασιλιάς της Αιγύπτου (που δεν ονομαζόταν Φαραώ μέχρι το Νέο Βασίλειο) έγινε ένας ζωντανός θεός που κυβέρνησε απόλυτα και μπορούσε να απαιτήσει τις υπηρεσίες και τον πλούτο των υπηκόων του.
Υπό τον βασιλιά Djoser, τον πρώτο βασιλιά της Τρίτης Δυναστείας του Παλαιού Βασιλείου, η βασιλική πρωτεύουσα της Αιγύπτου μεταφέρθηκε στο Μέμφις, όπου ο Djoser ίδρυσε την αυλή του. Μια νέα εποχή οικοδόμησης ξεκίνησε στη Σακκάρα υπό τη βασιλεία του. Στον αρχιτέκτονα του βασιλιά Djoser, Imhotep , πιστώνεται η ανάπτυξη του κτιρίου με πέτρα και η σύλληψη της νέας αρχιτεκτονικής μορφής, της πυραμίδας των βημάτων. Το Παλαιό Βασίλειο είναι ίσως περισσότερο γνωστό για έναν μεγάλο αριθμό πυραμίδων που κατασκευάστηκαν αυτή την εποχή ως τόποι ταφής για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου.
Άνοδος του Παλαιού Βασιλείου
Ο πρώτος βασιλιάς του Παλαιού Βασιλείου ήταν ο Djoser (κάπου μεταξύ 2691 και 2625 π.Χ.) της Τρίτης Δυναστείας , ο οποίος διέταξε την κατασκευή μιας πυραμίδας (η πυραμίδα του Βήματος ) στη νεκρόπολη της Μέμφιδας, τη Σακκάρα . Σημαντικό πρόσωπο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Djoser ήταν ο βεζίρης του , Imhotep .
Ήταν σε αυτήν την εποχή που τα πρώην ανεξάρτητα αρχαία αιγυπτιακά κράτη έγιναν γνωστά ως nomes , υπό την κυριαρχία του βασιλιά. Οι πρώην ηγεμόνες αναγκάστηκαν να αναλάβουν το ρόλο των κυβερνητών ή να εργαστούν στην είσπραξη φόρων. Οι Αιγύπτιοι σε αυτήν την εποχή πίστευαν ότι ο βασιλιάς ήταν η ενσάρκωση του Ώρου , που συνέδεε τον ανθρώπινο και τον πνευματικό κόσμο. Οι αιγυπτιακές απόψεις για τη φύση του χρόνου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου υποστήριζαν ότι το σύμπαν λειτουργούσε σε κύκλους και ο Φαραώ στη γη εργάζεται για να εξασφαλίσει τη σταθερότητα αυτών των κύκλων. Αντιλαμβάνονταν επίσης τον εαυτό τους ως ειδικά επιλεγμένα άτομα.
Χρυσή Εποχή: Τέταρτη Δυναστεία
Το Παλαιό Βασίλειο και η βασιλική του δύναμη έφθασαν στο ζενίθ υπό την Τέταρτη Δυναστεία (2613–2494 π.Χ.). Ο βασιλιάς Σνεφέρου, ο πρώτος βασιλιάς της Τέταρτης Δυναστείας, κατείχε εδάφη από την αρχαία Λιβύη στα δυτικά έως τη χερσόνησο του Σινά στα ανατολικά, έως τη Νουβία στα νότια. Ένας αιγυπτιακός οικισμός ιδρύθηκε στο Buhen στη Νουβία που άντεξε για 200 χρόνια. Μετά τον Djoser, ο Σνεφέρου ήταν ο επόμενος μεγάλος κατασκευαστής πυραμίδων. Ο Σνεφέρου ανέθεσε την κατασκευή όχι μιας, αλλά τριών πυραμίδων. Η πρώτη ονομάζεται πυραμίδα Μέιντουμ , που πήρε το όνομά του από τη θέση του στην Αίγυπτο. Ο Σνεφέρου το εγκατέλειψε αφού το εξωτερικό περίβλημα έπεσε από την πυραμίδα. Η πυραμίδα Meidum ήταν η πρώτη που είχε έναν υπέργειο ταφικό θάλαμο.
Χρησιμοποιώντας περισσότερες πέτρες από οποιονδήποτε άλλο Φαραώ, έχτισε τις τρεις πυραμίδες: μια πυραμίδα τώρα που έχει καταρρεύσει στο Μέιντουμ , την Κεκαμμένη Πυραμίδα στο Νταχσούρ και την Κόκκινη Πυραμίδα , στο Βόρειο Νταχσούρ. Ωστόσο, η πλήρης ανάπτυξη του στυλ της πυραμίδας δεν επετεύχθη στη Σακκάρα, αλλά κατά τη διάρκεια της οικοδόμησης των Μεγάλων Πυραμίδων στη Γκίζα.
Τον Σνεφέρου διαδέχθηκε ο γιος του, Khufu (2589–2566 π.Χ.), ο οποίος έχτισε τη Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας . Μετά τον θάνατο του Khufu, οι γιοι του Djedefre (2566–2558 π.Χ.) και Khafre (2558–2532 π.Χ.) ήρθαν σε αντιπαράθεση. Ο τελευταίος έχτισε τη δεύτερη πυραμίδα και τη Μεγάλη Σφίγγα της Γκίζας . Η πρόσφατη επανεξέταση των στοιχείων οδήγησε τον αιγυπτιολόγο Vassil Dobrev να προτείνει ότι η Σφίγγα χτίστηκε από τον Djedefre ως μνημείο του πατέρα του Khufu. Εναλλακτικά, η Σφίγγα έχει προταθεί να είναι έργο του ίδιου του Khafre και του Khufu.
Υπήρχαν στρατιωτικές αποστολές στη Χαναάν και στη Νουβία , με την αιγυπτιακή επιρροή να φτάνει μέχρι τον Νείλο στο σημερινό Σουδάν . Οι μετέπειτα βασιλείς της Τέταρτης Δυναστείας ήταν ο Menkaure (2532–2504 π.Χ.), ο οποίος έχτισε τη μικρότερη από τις τρεις μεγάλες πυραμίδες στη Γκίζα. Shepseskaf (2504–2498 π.Χ.); και, ίσως, ο Djedefptah (2498–2496 π.Χ.).
Πέμπτη Δυναστεία
Η Πέμπτη Δυναστεία (2494–2345 π.Χ.) ξεκίνησε με τον Ουζέρκαφ (2494–2487 π.Χ.) και χαρακτηρίστηκε από την αυξανόμενη σημασία της λατρείας του θεού του ήλιου Ρα . Κατά συνέπεια, λιγότερες προσπάθειες αφιερώθηκαν στην κατασκευή συμπλεγμάτων πυραμίδων από ό,τι κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Δυναστείας και περισσότερες στην κατασκευή ναών του ήλιου στο Abusir. Οι τελευταίοι φαραώ της δυναστείας ήταν ο Menkauhor Kaiu (2421–2414 π.Χ.), ο Djedkare Isesi (2414–2375 π.Χ.) και ο Unas (2375–2345), ο πρώτος ηγεμόνας που είχε εγγραφεί στην πυραμίδα του τα Κείμενα των Πυραμίδων.
Τα διευρυνόμενα συμφέροντα της Αιγύπτου σε εμπορικά αγαθά όπως ο έβενος , το θυμίαμα όπως το μύρο και το λιβάνι , ο χρυσός, ο χαλκός και άλλα χρήσιμα μέταλλα ενέπνευσαν τους αρχαίους Αιγύπτιους να κατασκευάσουν κατάλληλα πλοία για ναυσιπλοΐα στην ανοιχτή θάλασσα. Συναλλάσσονταν με τον Λίβανο για κέδρο και ταξίδεψαν σε όλο το μήκος της Ερυθράς Θάλασσας μέχρι το Βασίλειο του Πουντ—πιθανώς τη σύγχρονη Σομαλία — για έβενο, ελεφαντόδοντο και αρωματικές ρητίνες. Οι ναυπηγοί εκείνης της εποχής δεν χρησιμοποιούσαν μανταλάκια ( νύχια δέντρων) ή μεταλλικούς συνδετήρες, αλλά βασίζονταν στο σχοινί για να κρατούν τα πλοία τους συναρμολογημένα. Σανίδες και η υπερκατασκευή ήταν σφιχτά δεμένες μεταξύ τους. Αυτή την περίοδο σημειώθηκε επίσης άμεσο εμπόριο μεταξύ της Αιγύπτου και των γειτόνων της στο Αιγαίο και την Ανατολία.
Οι ηγεμόνες της δυναστείας έστειλαν αποστολές στα λατομεία πέτρας και στα ορυχεία χρυσού της Νουβίας και στα ορυχεία του Σινά. Υπάρχουν αναφορές και απεικονίσεις στρατιωτικών εκστρατειών στη Νουβία και την Ασία.
Παρακμή και πτώση
Η έκτη δυναστεία κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πέπι Α΄ και του Μερένρε Α΄ με άνθηση του εμπορίου, πολλές αποστολές εξόρυξης και λατομείων και μεγάλες στρατιωτικές εκστρατείες. Η επιθετική επέκταση στη Νουβία σηματοδότησε τη βασιλεία του Πέπι Α’. Τουλάχιστον πέντε στρατιωτικές αποστολές στάλθηκαν στη Χαναάν. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Μερένρε δεν ήταν μόνο ενεργός στη Νουβία όπως ο Pepi I, αλλά έστειλε επίσης αξιωματούχους για να διατηρήσουν την αιγυπτιακή κυριαρχία στη Νουβία από τα βόρεια σύνορα μέχρι την περιοχή νότια του τρίτου καταρράκτη.
Κατά τη διάρκεια της Έκτης Δυναστείας (2345–2181 π.Χ.) η εξουσία του φαραώ σταδιακά αποδυναμώθηκε προς όφελος των ισχυρών νομαρχών. Αυτοί δεν ανήκαν πλέον στη βασιλική οικογένεια και η επιχείρησή τους έγινε κληρονομική, δημιουργώντας έτσι τοπικές δυναστείες σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητες από την κεντρική εξουσία του Φαραώ. Επίσης η μαζική οικοδόμηση των μνημείων της 4ης Δυναστείας άδειασε τα ταμεία και έτσι το βασίλειο αποδυναμώθηκε από τη βάση του.
Ωστόσο, ο έλεγχος των πλημμυρών του Νείλου εξακολουθούσε να αποτελεί αντικείμενο πολύ μεγάλων έργων, συμπεριλαμβανομένου του μεγάλου καναλιού προς τη λίμνη Moeris γύρω στο 2300 π.Χ., το οποίο πιθανότατα ήταν επίσης η πηγή νερού στο σύμπλεγμα των πυραμίδων της Γκίζας αιώνες νωρίτερα.
Εσωτερικές διαταραχές εμφανίστηκαν κατά την απίστευτα μακρά βασιλεία του Πέπη Β’ (2278–2184 π.Χ.) προς το τέλος της δυναστείας. Ο θάνατός του, σίγουρα θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει αγώνες διαδοχής. Η χώρα διολίσθησε σε εμφύλιους πολέμους μόλις δεκαετίες μετά το τέλος της βασιλείας του Πέπη Β’.
Το τελευταίο πλήγμα ήταν η ξηρασία του 22ου αιώνα π.Χ. στην περιοχή που είχε ως αποτέλεσμα τη δραστική πτώση των βροχοπτώσεων. Για τουλάχιστον μερικά χρόνια μεταξύ 2200 και 2150 π.Χ., αυτό απέτρεψε την κανονική πλημμύρα του Νείλου και οι καλλιέργειες καταστράφηκαν ολοκληρωτικά. Την πτώση του Παλαιού Βασιλείου, ακολούθησαν δεκαετίες έντονων διαμαχών και λιμών.
Όποια και αν ήταν η αιτία της, την κατάρρευση του Παλαιού Βασιλείου ακολούθησαν δεκαετίες πείνας και διαμάχες. Μια σημαντική επιγραφή στον τάφο του Ankhtifi , νομάρχη κατά την πρώιμη πρώτη ενδιάμεση περίοδο , περιγράφει τη θλιβερή κατάσταση της χώρας όταν η πείνα καταδίωκε τη γη.
Πολιτισμός
Η εποχή του Παλαιού Βασιλείου αποτέλεσε αναμφίβολα μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της αιγυπτιακής τέχνης. Οι καλλιτέχνες αυτής της περιόδου εξέφρασαν για πρώτη φορά τη κοσμοθεωρία του πολιτισμού τους μέσα από μορφές που παρέμειναν ανεξίτηλες για πολλές γενεές. Οι αρχιτέκτονες και οι κτίστες τελειοποίησαν τις τεχνικές τους, για τη δημιουργία των θαυμαστών μνημειακών κατασκευών της εποχής, πολλά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα. Γλύπτες δημιούργησαν τα πρώτα πορτρέτα ατόμων καθώς και τα πρώτα αγάλματα στο φυσικό μέγεθος του εκάστοτε ατόμου με υλικά όπως ξύλο, χαλκό και πέτρα. Επίσης, τελειοποίησαν τις τεχνικές της ανάγλυφης διακόσμησης ενώ ακόμα, δημιούργησαν λεπτομερείς εικόνες ζώων ακόμα και τοπίων πάνω σε τοίχους ναών και τύμβων. Τόσο οι ποικιλόχρωμες εικόνες όσο και τα περίτεχνα οικοδομήματα αποσκοπούσαν σε δυο πράγματα: στην διαιώνιση και διασφάλιση της δομημένης ύπαρξης του κόσμου καθώς και στην επικράτηση της ζωής έναντι του θανάτου.