Η ήττα της Ισπανικής Αρμάδας σηματοδότησε την παρακμή της Ισπανίας και την άνοδο της Αγγλίας ως παγκόσμιας δύναμης. Επί πλέον, η μάχη απέδειξε ότι το μέλλον του ναυτικού πολέμου βρισκόταν στα κανόνια μεγάλου βεληνεκούς και όχι στην παραδοσιακή τακτική του εμβολισμού και της εφόδου. Ως μέρος της εξερεύνησης και της εκμετάλλευσης του πλούτου του δυτικού ημισφαιρίου οι Ισπανοί διατηρούσαν τον ισχυρότερο στρατό του κόσμου επί έναν σχεδόν αιώνα. Το ναυτικό της Ισπανίας κυβερνούσε τις θάλασσες, ενώ ο στρατός της προχωρούσε στην Ευρώπη επιβάλλοντας τον πολιτισμό και την καθολική θρησκεία σε τεράστιες μάζες ανθρώπων. Στο τέλος του 16ου αιώνα η Ισπανία κυριαρχούσε στη Γηραιά Ήπειρο και μόνο η Αγγλία αποτελούσε κάποια απειλή για την ηγεμονία της.
Επί πολλά χρόνια Άγγλοι και Ισπανοί ήταν σύμμαχοι εναντίον κοινών εχθρών και φίλοι μέσω πολλών γάμων μεταξύ των βασιλικών οικογενειών τους. Ωστόσο, όταν η Ελισάβετ Α΄ έγινε βασίλισσα της Αγγλίας το 1558, επέβαλε την προτεσταντική Εκκλησία ως επίσημη θρησκεία της χώρας· έδωσε άδεια στους Άγγλους καπετάνιους, πολλοί από τους οποίους ήταν πραγματικοί πειρατές, να συλλαμβάνουν τα ισπανικά πλοία που επέστρεφαν με θησαυρούς από τον Νέο Κόσμο επέτρεψε επιθέσεις στα παραθαλάσσια ισπανικά χωριά· και αύξησε την υποστήριξη της Αγγλίας προς τους προτεστάντες επαναστάτες της Ολλανδίας εναντίον της ισπανικής κατοχής.
Ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄, ηγεμών της Ισπανίας και ένθερμος καθολικός, υπέμεινε αυτές τις επιθέσεις μέχρις ότου η Ελισάβετ διέταξε την εκτέλεση της βασίλισσας Μαρίας της Σκωτίας, καθολικής αντιπάλου της, τον Φεβρουάριο του 1587. Σε εκείνο το σημείο αποφάσισε να αντιδράσει· ωστόσο, όπως ο Καίσαρας πριν από αυτόν και οι Ναπολέων και Χίτλερ αργότερα, αντιμετώπισε το πρόβλημα του διάπλου της Μάγχης. Για μια επιτυχημένη επιχείρηση, ο Φίλιππος ήξερε ότι έπρεπε να καταστρέψει ή, τουλάχιστον, να επιβληθεί στο αγγλικό ναυτικό ούτως ώστε να μπορέσουν τα πλοία του να μεταφέρουν τον στρατό του από την ηπειρωτική Ευρώπη στην Αγγλία.
Διαβάστε επίσης: Η Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο που σηματοδότησε την έναρξη της Εποχής των Ανακαλύψεων και της Ισπανικής κυριαρχίας
Ο Φίλιππος πίστευε ότι, με τη βοήθεια του Θεού και με ένα ισχυρό ναυτικό που είχε νικήσει τους Τούρκους στη Ναύπακτο την προηγούμενη δεκαετία, θα μπορούσε να πραγματοποιήσει εύκολα τον αντικειμενικό στόχο του. Οι Άγγλοι είχαν επίσης εναποθέσει τις ελπίδες τους στον Θεό, αλλά πήραν συγχρόνως μέτρα για να ενισχύσουν τον στόλο τους. Ενώ τα ελαφρότερα ισπανικά πλοία ήταν σχεδιασμένα για να πλησιάζουν και να εμβολίζουν τα εχθρικά πλοία ώστε να ακολουθούν μάχες πάνω στα καταστρώματα, οι Άγγλοι είχαν κατασκευάσει μεγαλύτερα σκάφη εξοπλισμένα με κανόνια ισχυρότερα και με μεγαλύτερο βεληνεκές. Ενώ τα ισπανικά πλοία μετέφεραν περισσότερους στρατιώτες για μάχες σώμα με σώμα, τα αγγλικά σκάφη είχαν κυρίως ναυτικούς και πυροβολητές.
Για την εισβολή στην Αγγλία, ο Φίλιππος δεν αντιμετώπιζε μόνο τη Μάγχη αλλά και αρκετά άλλα εμπόδια. Πρώτον, ο Άγγλος καπετάνιος σερ Φράνσις Ντρέικ προσορμίστηκε στο ακρωτήριο Σεντ Βίνσεντ, έκανε επιδρομές στις ισπανικές ακτές και κατέστρεψε τα σημαντικότερα αποθέματα βαρελιών που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά των προμηθειών του ισπανικού στόλου. Ακολούθως πέθανε ο διοικητής του ισπανικού στόλου, μη δίνοντας καμιά άλλη επιλογή στον Φίλιππο παρά να διορίσει στη θέση του τον άπειρο δούκα Μεδίνα Σιδόνια.
Στις 20 Μαΐου 1588 η Ισπανική Αρμάδα αναχώρησε για την Αγγλία με 130 πλοία, 2.500 κανόνια και 30.000 άνδρες, από τους οποίους τα δύο τρίτα ήταν στρατιώτες. Μια σφοδρή θύελλα και η σήψη των προμηθειών (που προήλθε από τα προχειροφτιαγμένα βαρέλια τα οποία είχαν αντικαταστήσει εκείνα που είχε καταστρέψει ο Ντρέικ) ανάγκασε τον στόλο να σταματήσει στην Κορούνια για επισκευές και εφοδιασμό. Τελικά, αναχώρησε προς βορράν στις 12 Ιουλίου για να φέρει στην Αγγλία τον Καθολικισμό και να συνοδέψει τον ισπανικό στρατό ο οποίος βρισκόταν στην Ολλανδία υπό τον δούκα της Πάρμας.
Η Ελισάβετ ανέμενε την εισβολή και είχε βγάλει στη θάλασσα τον στόλο της από 34 πολεμικά πλοία και 6.000 άνδρες υπό τη διοίκηση του λόρδου Χάουαρντ Έφινγκαμ. Άλλα 163 σκάφη, με ικανούς καπετάνιους όπως ο Ντρέικ, ενίσχυαν τον αγγλικό στόλο. Αντιθέτα προς την Ισπανική Αρμάδα, τα αγγλικά σκάφη είχαν το πλεονέκτημα γειτονικών φιλικών λιμανιών όπου μπορούσαν να ανεφοδιάζονται ή να επισκευάζονται. Οι Ισπανοί πλησίασαν στην αγγλική ακτή στις 19 Ιουλίου σε ημικυκλική διάταξη με έκταση περίπου 10 χιλιομέτρων, σχηματισμός που είχε αποδειχτεί επιτυχής σε προηγούμενες αναμετρήσεις για την περικύκλωση και την κατάληψη των εχθρικών πλοίων.
Ωστόσο, οι Άγγλοι δεν πλησίασαν σε μικρή απόσταση, αλλά έμειναν αρκετά μακριά ώστε να κανονιοβολούν την ισπανική παράταξη με τα μεγάλου βεληνεκούς κανόνια τους χωρίς τον κίνδυνο να χτυπηθούν από τα μικρά εχθρικά κανόνια. Οι Άγγλοι επιτέθηκαν στις 21, 23 και 25 Ιουλίου, καθώς οι Ισπανοί προχωρούσαν προς βορράν μέσα στη Μάγχη και σπαταλούσαν ματαίως τα πυρομαχικά τους εναντίον στόχων που βρίσκονταν εκτός της ακτίνας δράσης τους.
Τα υπέρτερα αγγλικά κανόνια προξένησαν ζημιές στα ισπανικά πλοία και σκότωσαν πολλά από τα μέλη των πληρωμάτων τους. Μια έκρηξη κατέστρεψε το ισπανικό Σαν Σαλβαδόρ. Ένα άλλο ισπανικό πλοίο, το Ροσάριο αιχμαλωτίστηκε και έγινε λάφυρο του Ντρέικ. Οι αγγλικές απώλειες ήταν αμελητέες. Στις 27 Ιουλίου η Αρμάδα έμεινε με ελάχιστα πυρομαχικά και κατέφυγε στο Καλέ της γαλλικής ακτής. Ξέροντας ότι μια άμεση επίθεση εναντίον του αγκυροβολημένου ισπανικού στόλου ήταν πολύ επικίνδυνη, οι Άγγλοι έβαλαν φωτιά σε οκτώ άδεια μικρά σκάφη και τα άφησαν να παρασυρθούν από τον αέρα προς τον ισπανικό σχηματισμό. Πολλά πλοία της Αρμάδας έκοψαν τις άγκυρες και απομακρύνθηκαν μέσα σε μεγάλο πανικό.
Αν και τα φλεγόμενα σκάφη δεν βύθισαν ή έβλαψαν ούτε ένα πλοίο της, η Αρμάδα δεν είχε άλλη επιλογή παρά να συνεχίσει τη φυγή της. Ο Μεδίνα Σιδόνια αποφάσισε να κινηθεί προς βορράν, να περιπλεύσει τη Σκωτία και τελικά να ακολουθήσει τις ακτές της Ιρλανδίας νοτίως μέχρι την Ισπανία. Καθ’ οδόν τα πληρώματά του υπέφεραν από πείνα, δίψα και ασθένειες, ενώ σφοδρές θύελλες έκαναν πολλά πλοία του να εξοκείλουν ή να βουλιάξουν. Οι περισσότεροι από τους άνδρες τους, που προσορμίστηκαν στη Σκωτία ή στην Ιρλανδία, εκτελέστηκαν η φυλακίστηκαν.
Διαβάστε επίσης: H Ναυμαχία της Ναυπάκτου: Ο Χριστιανικός συνασπισμός της Ιεράς Συμμαχίας εξολοθρεύει τον Οθωμανικό στόλο στον Πατραϊκό κόλπο.
Όταν επέστρεψε η Αρμάδα στα ισπανικά νερά τον Σεπτέμβριο, είχαν απομείνει μόλις οι μισοί άνδρες της. Παρά τις καταστρεπτικές απώλειες, η Ισπανία είχε επαρκείς πηγές για να καθελκύσει καινούργια πλοία. Ο βασιλιάς Φίλιππος ενίσχυσε τον στρατό και το ναυτικό του για να διατηρήσει το βασίλειό του, αλλά η ήττα της Αρμάδας τερμάτισε κάθε ελπίδα για μελλοντικές κατακτήσεις. Από το 1588 και εντεύθεν, η ισχύς της Ισπανίας μειώθηκε. Αντιθέτως, η Αγγλία απέκτησε αυτοπεποίθηση από τη νίκη της και σύντομα άρχισε να επεκτείνει την αυτοκρατορία της στη βόρεια Αμερική και στην Ινδία, καθώς η προτεσταντική μεταρρύθμιση ισχυροποιήθηκε στην Ευρώπη.
Πέρα από τις επιπτώσεις της στο μέλλον της Ισπανίας και της Αγγλίας, η καταστροφή της Ισπανικής Αρμάδας επηρέασε το μέλλον των ναυτικών πολέμων. Ο παραδοσιακός ημικυκλικός σχηματισμός που χρησιμοποιείτο για τον εμβολισμό και την έφοδο στα εχθρικά πλοία κατέληξε στον βυθό της Μάγχης μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του ισπανικού στόλου. Οι μελλοντικές θαλάσσιες συγκρούσεις θα ακολουθούσαν ευθύγραμμες πρυμαίες διατάξεις πολεμικών πλοίων με ομοβροντίες ισχυρών κανονιών μεγάλου βεληνεκούς. Το πυροβολικό και όχι οι άνδρες με σπαθιά θα έκριναν πλέον τις ναυμαχίες.
Αν και η Ισπανία παρέμεινε αρκετά ισχυρή μετά την απώλεια της Αρμάδας ώστε να διατηρήσει τις αποικίες της στην κεντρική και στη νότια Αμερική, η ισχύς που απέκτησε η Αγγλία την κατέστησε ικανή να κυριαρχήσει στον εποικισμό της βόρειας Αμερικής. Αν η ναυμαχία είχε διαφορετική κατάληξη, ίσως η Ισπανία και ο Καθολικισμός να είχαν επικρατήσει στην Ευρώπη, στις μελλοντικές Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά.
Διαβάστε επίσης: Η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ: Ο θρίαμβος του Νέλσον που έκανε τους Βρετανούς κυρίαρχους των θαλασσών.