Η πολιορκία και η πτώση της Μασάντα ήταν ένα από τα τελευταία γεγονότα του πρώτου Ιουδαϊκού Πολέμου, που έλαβε χώρα από το 72 έως το 73 μ.Χ. πάνω και γύρω από το οχυρό-ανάκτορο που είχε χτίσει ο Ηρώδης ο Μέγας στο σημερινό Ισραήλ.
Η πολιορκία έμεινε γνωστή στην ιστορία μέσω μιας μοναδικής πηγής, του Φλάβιου Ιώσηπου, ενός Εβραίου επαναστάτη που αιχμαλωτίστηκε από τους Ρωμαίους, και στην συνέχεια έγινε ιστορικός. Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, η μακρά πολιορκία από τα στρατεύματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οδήγησε στη μαζική αυτοκτονία των Σικάριων, Ιουδαϊων ανταρτών υπερασπιστών του φρουρίου της Μασάντα.
Ιστορικό
Η Μασάντα έχει περιγραφεί ως «ένα επιτραπέζιο υψηλό βουνό, απομονωμένο και απόρθητο» Ιστορικά, το φρούριο μπορούσε να προσεγγιστεί μόνο από ένα μονοπάτι που ήταν πολύ στενό για να περπατήσουν οι άνδρες. Αυτό το μονοπάτι ονομάστηκε «το φίδι» για τον τρόπο που στρίβει και κάνει ζιγκ-ζαγκ μέχρι την κορυφή. Οι Εβραίοι πίστευαν ότι η Μασάντα ήταν το μέρος όπου αναπαύτηκε ο Δαβίδ αφού έφυγε από τον πεθερό του, βασιλιά Σαούλ.
Μεταξύ 37 και 31 π.Χ. Ο Ηρώδης ο Μέγας οχύρωσε τον βράχο ως καταφύγιο για τον εαυτό του σε περίπτωση εξέγερσης. Το 66 μ.Χ., στην αρχή του πρώτου Ιουδαϊκού Πολέμου, μια ομάδα Εβραίων εξτρεμιστών που ονομάζονταν Σικάριοι εξουδετέρωσαν τη ρωμαϊκή φρουρά της Μασάντα και εγκαταστάθηκαν εκεί. Οι Σικάριοι διοικούνταν από τον Ελεάζαρο, γιο του Ιαείρου και το μ.Χ. ενώθηκαν με επιπλέον εξτρεμιστές Σικάριους και τις οικογένειές τους που εκδιώχθηκαν από την Ιερουσαλήμ από τον εβραϊκό πληθυσμό με τον οποίο οι Σικάριοι ήταν σε σύγκρουση.
Λίγο αργότερα, μετά τη πολιορκία της Ιερουσαλήμ απο τους Ρωμαίους και την επακόλουθη καταστροφή του Δεύτερου Ναού, επιπλέον μέλη των Σικάριων και πολλές εβραϊκές οικογένειες εγκατέλειψαν την Ιερουσαλήμ και εγκαταστάθηκαν στην κορυφή του οχυρού, με τους Σικάριους να το χρησιμοποιούν ως καταφύγιο και βάση για επιδρομές στη γύρω ύπαιθρο. Σύμφωνα με τις σύγχρονες ερμηνείες του Ιώσηπου, οι Σικάριοι ήταν μια εξτρεμιστική αποσπασματική ομάδα Ζηλωτών και ήταν εξίσου ανταγωνιστικοί τόσο με τους Ρωμαίους όσο και με άλλες εβραϊκές ομάδες. Ήταν οι Ζήλωτες, σε αντίθεση με τους Σικάριους, που έφεραν το κύριο βάρος της εξέγερσης, η οποία αντιτάχθηκε στη ρωμαϊκή κυριαρχία στην Ιουδαία.
Ο Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος (66-74 μ.Χ.) έφερε αντιμέτωπους τους Ιουδαίους με τη Ρώμη. Από την εποχή της ενοποίησης του μεσογειακού χώρου κανένας λαός δεν αγωνίστηκε με τόσο σθένος εναντίον της Ρώμης όσο οι Ιουδαίοι, οι οποίοι στήριξαν την αντίσταση τους στην μονοθεϊστική τους θρησκεία, στην συνείδηση της μοναδικότητας τους και στην μεσσιανική πίστη τους ότι αυτοί ήταν οι εκλεκτοί του θεού.
Ύστερα από την πολιορκία και την πτώση των Ιεροσολύμων απο τους Ρωμαίους στους Εβραίους επαναστάτες απέμειναν μόνο τα φρούρια του Ηρωδείου, του Μαχαιρούντα και της Μασάντα. Ο νέος έπαρχος της Ιουδαίας Λουκίλιος Βάσσος που διαδέχθηκε τον Κερεάλιο Ουετιλιανό άρχισε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον αυτών των φρουρίων. Έτσι κατ’ αρχήν ανάγκασε το φρούριο του Ηρωδείου να παραδοθεί. Κατόπιν στράφηκε εναντίον του Μαχαιρούντος. Όταν ο Λουκίλιος Βάσσος πέθανε και τον διαδέχθηκε ο Φλάβιος Σίλβα. Ο νέος έπαρχος στράφηκε εναντίον της τελευταίας εστίας αντίστασης, της Μασάντα. Με την πτώση της Μασάντα γράφτηκε και ο επίλογος αυτού του πολέμου.
Διαβάστε επίσης: Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος (Α Μέρος)
Η αφήγηση του Ιωσήπου
Το 72 μ.Χ., ο Ρωμαίος κυβερνήτης της Ιουδαίας, Λούσιος Φλάβιος Σίλβα, ξεκίνησε με τη ρωμαϊκή λεγεώνα X Fretensis, μια σειρά από βοηθητικές μονάδες και Εβραίους αιχμαλώτους πολέμου, συνολικά περίπου 15.000 άνδρες και γυναίκες (εκ των οποίων περίπου 8.000 έως 9.000 ήταν μάχιμοι άνδρες) για να πολιορκήσει τους 960 μαχητές που είχαν βρεί καταφύγιο στη Μασάντα. Η ρωμαϊκή λεγεώνα περικύκλωσε τη Μασάντα και έχτισε ένα τείχος, πριν ξεκινήσει την κατασκευή μιας πολιορκητικής ράμπας στη δυτική όψη του οροπεδίου, μετακινώντας χιλιάδες τόνους πέτρες και χώματος.
Τα στρατεύματα του εγκατασταθήκαν σε οκτώ μεγάλα στρατόπεδα γύρω από τις παρυφές του βράχου. Έτσι ο Φλάβιος Σίλβας εξασφάλισε ότι κανείς από τους υπερασπιστές του βράχου δεν θα μπορούσε να διαφύγει. Δεν είχε όμως σκοπό να περιμένει να πεθάνουν οι πολιορκημένοι από την πείνα. Έτσι παρέταξε σε στρατηγικές θέσεις τα εκήβολα όπλα που διέθετε για να αναλάβουν δράση. Η κάθε λεγεώνα διέθετε συνήθως 55 βαλιστρίδες (οξυβελείς καταπέλτες) και 10 όναγρους (είδος πετροβόλου καταπέλτη). Οι καταπέλτες όμως της συγκεκριμένης λεγεώνας αποτελούσαν εξαίρεση καθώς ήταν ισχυρότεροι και δυνατότεροι από εκείνους των άλλων λεγεώνων. Ιδίως οι όναγροι που διέθετε η λεγεώνα εκσφενδόνιζαν βράχους 25 κιλών σε αποστάσεις 400 μέτρων. Οι κρούσεις αυτών των λίθων ήταν καταστροφικές για τα υλικά (οχυρώσεις και κτίσματα) και μοιραίες για τους υπερασπιστές. Οι αμυνόμενοι ανέπτυξαν ένα σύστημα προειδοποίησης επειδή οι λίθοι ήταν ανοιχτόχρωμοι ή λευκοί και αντανακλούσαν το φως του ηλίου ενώ βρίσκονταν στον αέρα κατορθώνοντας να περιορίσουν τις ανθρώπινες απώλειες. Όταν το αντιλήφθηκαν αυτό οι Ρωμαίοι έβαψαν τους λίθους μαύρους αχρηστεύοντας έτσι αυτό το σύστημα προειδοποίησης.
Στο μεταξύ οι μηχανικοί του Φλάβιου Σίλβα συνέλαβαν μια εξαιρετική ιδέα. To κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι πολιορκητές ήταν η τεράστια υψομετρική διαφορά του οχυρού από την επιφάνεια της άνυδρης ερήμου. Αυτό εμπόδιζε το πλήθος των ρωμαϊκών μηχανών να δράσει στο μέγιστο της αποτελεσματικότητας του. Επιπλέον οι πολιορκημένοι ήταν προετοιμασμένοι για πολύμηνη πολιορκία και ήταν αδύνατο λόγω της μειωμένης αποτελεσματικότητας των τοξευμάτων και των βλημάτων να εξοντωθούν όλοι. Μόνο αν οι πολιορκητικές μηχανές μπορούσαν να μεταφερθούν εμπρός από τα τείχη θα μπορούσαν να γίνουν αποτελεσματικές.
Οι Ρωμαίοι μηχανικοί παρατήρησαν ότι η δυτική πλευρά του βράχου πλησίαζε αρκετά τις καταπτώσεις ενός άλλου χαμηλότερου υψώματος όπου βρίσκονταν το ρωμαϊκό αρχηγείο. Αν κατάφερναν να κατασκευάσουν μια κεκλιμένη ανοδική γέφυρα θα βρίσκονταν μπροστά στην είσοδο του δυτικού παλατιού του Ηρώδη (σύμφωνα με περιγραφές αιχμαλώτων για την διάταξη των οικημάτων πάνω στο βράχο). Εκεί μάλιστα βρίσκονταν συμπτωματικά και το αρχηγείο του Ελεάζαρου.
Για να κατασκευάσουν αυτό το πρόσχωμα οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν μεγάλα ξύλινα κιβώτια από κορμούς δέντρων που τα μετέφεραν από μακριά. Αρχικά τοποθέτησαν το πρώτο άδειο κιβώτιο στο σημείο που είχαν προκαθορίσει και το γέμισαν με χώμα. Όταν γέμισαν το πρώτο τοποθετούσαν το επόμενο άδειο κιβώτιο σε άλλη προκαθορισμένη θέση και έκαναν ότι και την πρώτη φορά. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνονταν συνεχώς με κάθε άδειο κιβώτιο που τοποθετούνταν στο πρόσχωμα.
Για την εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκαν αναρίθμητοι Ιουδαίοι αιχμάλωτοι. Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας ήταν γι’ αυτούς εξοντωτικές. Καθώς το πρόσχωμα πλησίαζε προς το βράχο κινδύνευαν επιπλέον και από τα τοξεύματα των πολιορκημένων, εργαζόμενοι χωρίς κάλυψη στις άκρες του. Ταυτόχρονα Ρωμαίοι ιππείς περιπολούσαν συνεχώς σε όλο το μήκος των τειχισμάτων εμποδίζοντας οποιαδήποτε μεμονωμένη απόδραση ενώ οι βλητικές μηχανές βρίσκονταν σε πλήρη δράση κάθε μέρα κρατώντας απασχολημένους τους Ιουδαίους. Πάνω στο ύψωμα όπου βρίσκονταν το ρωμαϊκό αρχηγείο άλλοι αιχμάλωτοι κατασκεύασαν έναν σιδηρόφρακτο πύργο ύψους τριάντα μέτρων και έναν ισχυρό κριό.
Διαβάστε επίσης: Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος (Β Μέρος) – Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ.
Η πτώση του οχυρού
Η ράμπα ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 73, μετά από πιθανώς δύο με τρεις μήνες πολιορκίας. O γιγαντιαίος πολιορκητικός πύργος με τον κριό ανέβηκε με κόπο στην ολοκληρωμένη ράμπα, ενώ οι Ρωμαίοι επιτέθηκαν στο τείχος. Ο ισχυρός κριός γκρέμισε το τείχος σε εκείνο το σημείο όμως οι πολιορκητές διαπίστωσαν ότι οι αμυνόμενοι είχαν ανεγείρει ένα δεύτερο εσωτερικό τείχος. Ο Φλάβιος Σίλβας μόλις συνειδητοποίησε το πρόβλημα διέταξε τους άντρες του να πυρπολήσουν το δεύτερο τείχος. Ως το τέλος της δεύτερης ημέρας διεξάγονταν άγριος αγώνας στις επάλξεις.
Κατόπιν τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα. Σύμφωνα με την πιθανότερη και πιο ευλογοφανή εκδοχή κατά την διάρκεια της νύχτας οι επιτιθέμενοι διέσπασαν την γραμμή των υπερασπιστών και τους κατακρεούργησαν. Ωστόσο μερικοί Σικάριοι μην αντέχοντας το φρικτό τέλος αυτοκτόνησαν. Από τους 960 περίπου υπερασπιστές της Μασάντα δεν επέζησε κανείς. Οι νεκροί πετάχτηκαν από τα τείχη και τα πτώματα τους έγιναν βορά των ορνέων. Στο οχυρό στρατωνίστηκαν στοιχεία της Ι΄ λεγεώνας.
Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, «Οι Εβραίοι ήλπιζαν ότι όλο το έθνος τους πέρα από τον Ευφράτη θα ενωνόταν μαζί τους για να ξεσηκώσει μια εξέγερση», αλλά τελικά υπήρχαν μόνο 960 Εβραίοι Σικάριοι που πολέμησαν τον ρωμαϊκό στρατό στη Μασάντα. Όταν αυτοί οι Σικάριοι παγιδεύτηκαν στην κορυφή της Μασάντα χωρίς πού να τρέξουν, ο Ιώσηπος μας λέει ότι πίστευαν “ήταν θέλημα του Θεού, και από ανάγκη, να πεθάνουν.”
Κληρονομιά
Η πολιορκία της Μασάντα συχνά τιμάται στο σύγχρονο Ισραήλ ως «σύμβολο του εβραϊκού ηρωισμού». Σύμφωνα με την Klara Palotai, «η Μασάντα έγινε σύμβολο για μια ηρωική «τελευταία αντίσταση» και έπαιξε σημαντικό ρόλο για το Ισραήλ στη σφυρηλάτηση της εθνικής ταυτότητας». Συμβόλιζε το θάρρος των πολεμιστών της Μασάντα, τη δύναμη που έδειξαν όταν κατάφεραν να κρατήσουν για σχεδόν τρία χρόνια και την επιλογή του θανάτου αντί της σκλαβιάς στον αγώνα τους ενάντια σε μια επιθετική αυτοκρατορία.