Η πολιορκία της Αθήνας και του Πειραιά κατά τον Α’ Μιθριδατικό Πόλεμο έλαβε χώρα από το φθινόπωρο του 87 π.Χ. έως την άνοιξη και το καλοκαίρι του 86 π.Χ. Η μάχη διεξήχθη μεταξύ των δυνάμεων της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας , με διοικητή τον Λούσιο Κορνήλιο Σύλλα από τη μια πλευρά, και των δυνάμεων του Βασιλείου του Πόντου και της Αθήνας από την άλλη. Οι ελληνικές ποντιακές δυνάμεις διοικούνταν από τον Αριστίωνα και τον Αρχέλαο .
Ο Α´ Μιθριδατικός Πόλεμος
Ο Α´ Μιθριδατικός Πόλεμος άρχισε, όταν ο βασιλιάς του Πόντου, παραβλέποντας τους προηγούμενους διακανονισμούς της Ρώμης από το 94 π.Χ. που τους είχε δεχθεί ο Μιθριδάτης (και γι΄αυτό είχε αποσύρει τα στρατεύματά του από την Καππαδοκία και την Παφλαγονία) προσάρτησε την Καππαδοκία και έμμεσα τη Βιθυνία, υποστηρίζοντας στη χώρα αυτή έναν ανταπαιτητή του θρόνου και διώχνοντας το νόμιμο βασιλιά Νικομήδη Γ΄.
Ο πόλεμος αυτός διεξήχθη σε δύο μέτωπα, στη δυτική Μικρά Ασία και την Ελλάδα. Με σύμμαχο τον βασιλιά Τιγράνη και την υποστήριξη πολλών ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, όπου εμφανίζονταν με το χαρακτηρισμό «Νέος Διόνυσος» ως ελευθερωτής, ο Μιθιδράτης είχε αρχικά σημαντικές επιτυχίες. Νίκησε τους Ρωμαίους στη Μικρά Ασία όπου όμως αυτοί διέθεταν μικρές δυνάμεις και κατέλαβε ένα μεγάλο τμήμα της. Συνέλαβε αιχμάλωτο τον ίδιο τον Ακίλο και τον θανάτωσε.
Επιτυχές είχε και στην Ελλάδα ο στρατηγός του Μιθριδάτη Αρχέλαος.Πιστεύοντας πως ήρθε η ώρα της απελευθέρωσης τους από τους Ρωμαίους, αρκετοί Έλληνες στην κεντρική και νότια Ελλάδα, ιδιαίτερα οι Αθηναίοι, προσχώρησαν στον Μιθριδάτη, ενώ άλλες περιοχές, όπως η Εύβοια και η Μαγνησία καταλήφθηκαν εύκολα από τον Αρχέλαο (89-88). Η τροπή αυτή του πολέμου όμως άλλαξε σύντομα, όταν ο Μιθριδάτης έδειξε στους Έλληνες τον πραγματικό εαυτό του και όταν την ηγεσία του ρωμαϊκού στρατού ανέλαβε ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας.
Το 88, ύστερα από μυστική διαταγή του Μιθριδάτη προς τους στρατηγούς του στην Μικρά Ασία, εξοντώθηκαν όλοι οι ιταλικής καταγωγής έμποροι και τα μέλη των οικογενειών τους που βρίσκονταν εκεί, περίπου 80 χιλιάδες. Η εγκληματική και συνάμα πολιτικά ανόητη αυτή πράξη είχε ως συνέπεια πολλές ελληνικές πόλεις (Έφεσος, Σμύρνη, Κολοφώνα κ.α.) να προσχωρήσουν στους Ρωμαίους, πράγμα που προκάλεσε την αντίδραση του Μιθριδάτη, δηλαδή τη λήψη σκληρών μέτρων σε βάρος των Ελλήνων (εκτελέσεις και ομαδικές εκτοπίσεις) και την ανεπιτυχή προσπάθεια εκ μέρους του να προσεταιρισθεί τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα με τη διακήρυξη της απελευθέρωσης των δούλων και την παραγραφή των χρεών.
Επίσης ο Μιθριδάτης είχε αποτύχει να καταλάβει με πολιορκία τη Ρόδο (88-87). Στην Ελλάδα ο Σύλλας νίκησε το στρατηγό του Μιθριδάτη Αρχέλαο στη Μάχη της Χαιρώνειας (86 π.Χ.) και στην Μάχη του Ορχομενού της Βοιωτίας και κατέλαβε, ύστερα από σκληρή πολιορκία, την Αθήνα (86).
Η πολιορκία
Ο Σύλλας βάδισε προς την Αθήνα και κατά την άφιξή του αντιμετώπισε το πρώτο του μεγάλο πρόβλημα. Το κύριο εξωτερικό τείχος που περιέβαλε την πόλη, που συνέδεε την κύρια πόλη με το λιμάνι της στον Πειραιά , ήταν ερειπωμένο. Ως εκ τούτου, ο Σύλλας αναγκάστηκε να να μοιράσει τις δυνάμεις του και να πραγματοποιήσει δύο ξεχωριστές πολιορκίες, φτιάχνοντας μεγάλα πολιορκητικά έργα γύρω από την Αθήνα και το λιμάνι της τον Πειραιά. Μια δύναμη με διοικητή τον Αρχέλαο υπερασπίστηκε τον Πειραιά, ενώ μια άλλη με διοικητή τον Αριστίωνα ανέλαβε την κύρια άμυνα της Αθήνας. Η θαλάσσια άμυνα ήταν πολύ πιο εύκολη καθώς ένας ποντιακός στόλος κυριαρχούσε στην θαλάσσια περιοχή, διευκολύνοντας την ενίσχυση των αμυνόμενων με στρατιωτικές δυνάμεις και προμήθειες όποτε χρειαζόταν. Επιπλέον, ο Πειραιάς είχε ήδη άφθονες προμήθειες από την αρχή, ενώ η Αθήνα όχι.
Ο Σύλλας αποφάσισε να επικεντρώσει πρώτα τις επιθέσεις του στον Πειραιά, καθώς χωρίς το λιμάνι δεν υπήρχε περίπτωση να ανεφοδιαστεί η Αθήνα. Έστειλε τον Λούσιο Λικίνιο Λούκουλλο να συγκεντρώσει στόλο από τους εναπομείναντες Ρωμαίους συμμάχους στην ανατολική Μεσόγειο για να αντιμετωπίσει το ναυτικό του Πόντου. Η πρώτη επίθεση στην πόλη αποκρούστηκε πλήρως, οπότε ο Σύλλας αποφάσισε να κατασκευάσει τεράστια χωματουργικά έργα. Χρειαζόταν επίσης ξύλο, οπότε έκοψε τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων των ιερών ελαίων της Ελλάδας, μέχρι και 100 μίλια από την πρωτεύουσα της Αθήνας. Όταν χρειάζονταν περισσότερα χρήματα, «δανείστηκε» από ναούς και από Σίβυλλες . Το νόμισμα που κόπηκε από αυτόν τον θησαυρό επρόκειτο να παραμείνει σε κυκλοφορία για αιώνες. Κατασκευάστηκαν πολιορκητικά έργα για να διευκολυνθεί η επόμενη επίθεση που τελικά ήταν επιτυχής στην κατάληψη του εξωτερικού τείχους Πειραιά .
Μόλις καταλήφθηκε το εξωτερικό τείχος, ο Σύλλας ανακάλυψε ότι ο Αρχέλαος είχε χτίσει περισσότερα τείχη μέσα στην πόλη. Με την πλήρη περικύκλωση της Αθήνας και του λιμανιού της και τις πολλές προσπάθειες του Αρχέλαου να άρει την πολιορκία, φαινόταν οτι η πόλη είχε έρθει σε αδιέξοδο. Η ρωμαϊκή προσοχή μετατοπίστηκε προσωρινά προς την Αθήνα. Η Αθήνα μέχρι τώρα λιμοκτονούσε και η έλλειψη των σιτηρών έφεραν στην πόλη λιμό. Μέσα στην πόλη, ο πληθυσμός περιορίστηκε στο να τρώει δέρμα παπουτσιών και γρασίδι. Μια αντιπροσωπεία από την Αθήνα στάλθηκε για να διαπραγματευτεί με τον Σύλλα, αλλά αντί για σοβαρές διαπραγματεύσεις οι Αθηναίοι προτίμησαν να εξιστορήσουν στους Ρωμαίους την αρχαία δόξα της πόλης τους. Ο Σύλλας τους έδιωξε λέγοντας: «Δεν με έστειλαν στην Αθήνα για να κάνω μαθήματα ιστορίας, αλλά για να υποτάξω τους επαναστάτες».
Σύντομα το στρατόπεδο του Σύλλα επρόκειτο να γεμίσει με πρόσφυγες από τη Ρώμη, οι οποίοι έφευγαν από τις σφαγές του Μάριου και του Σίννα. Ανάμεσα τους περιλαμβάνονταν επίσης η γυναίκα και τα παιδιά του. Με τους πολιτικούς του εχθρούς να έχουν πάρει την εξουσία στη Ρώμη, ο Σύλλας συνειδητοποίησε ότι τα χρήματα και οι ενισχύσεις που πίστευε ότι έρχονταν για να ενισχύσουν τις δυνάμεις του δεν ήταν πλέον κάτι που έπρεπε να υπολογίζει. Για το λόγο αυτό, ο Σύλλας διέταξε την λεηλασία κάθε ναού και θρησκευτικού χώρου που βρίσκονταν στη γύρω περιοχή. Τα χρονικά αναφέρουν ότι ένας από τους ανθρώπους που στάλθηκαν σε μια τέτοια αποστολή λεηλασίας φοβήθηκε λόγω δυσοίων φωνών που ακούστηκαν κατά την είσοδό τους στο ναό. Αποφασίζοντας να μην συνεχίσει τη λεηλασία του ναού, ο στρατιώτης επέστρεψε στον Σύλλα, ο οποίος τον διέταξε να επιστρέψει δηλώνοντας ότι είχε ακούσει γέλια γιατί οι θεοί θα ήταν ευχαριστημένοι με τη νίκη του.
Με την Αθήνα στα πρόθυρα της πείνας, ο Αριστίωνας γινόταν λιγότερο δημοφιλής μέρα με τη μέρα. Έλληνες λιποτάκτες ενημέρωσαν τον Σύλλα ότι ο Αριστίων παραμελούσε το Επτάχαλκο (τμήμα του τείχους της πόλης). Τότε ο Σύλλας έστειλε αμέσως στρατιώτες να καταλάβουν το τείχος. Οι Ρωμαίοι τότε κατέλαβαν και γκρέμισαν το τείχος μεταξύ της Ιεράς και της Πειραϊκής πύλης στη νοτιοδυτική πλευρά της πόλης.
Την 1η Μαρτίου 86 π.Χ., μετά από πέντε μήνες πολιορκίας, άρχισε η μεταμεσονύκτια λεηλασία της Αθήνας. Μετά τις κοροϊδίες του Αριστίωνα, ο Σύλλας δεν είχε καμία διάθεση να είναι μεγαλόψυχος. Λέγεται ότι το αίμα κυριολεκτικά κύλησε στους δρόμους και οτι μόνο μετά από τις παρακλήσεις μερικών Ελλήνων φίλων του (Μήδια και Καλλίφων) και τις εκκλήσεις των Ρωμαίων Γερουσιαστών στο στρατόπεδό του, ο Σύλλας αποφάσισε ότι ήταν αρκετά. Αφού έβαλαν φωτιά σε μεγάλα τμήματα της πόλης, ο Αριστίωνας και οι δυνάμεις του κατέφυγαν στην Ακρόπολη όπου είχαν συγκεντρώσει δυνάμεις και προμήθειες.
Την ίδια περίοδο ο Αρχέλαος εγκατέλειψε την πόλη του Πειραιά. Ο Σύλλας, σε μια προσπάθεια να σταματήσει την απόδραση του Αρχέλαου, ο οποίος σίγουρα θα συμμετείχε στον στρατό ενίσχυσης που είχε στείλει ο Μιθριδάτης ΣΤ’ στην Ελλάδα, άφησε την κατάληψη της Ακρόπολης στον Γάιο Σκριβόνιο Κούριο Μπουρμπουλιέους. Σε κάθε περίπτωση, ο Σύλλας, μη έχοντας ναυτικό, ήταν ανίσχυρος να σταματήσει τη φυγή του Αρχέλαου ο οποίος μπόρεσε να ενταχθεί ξανά στον στρατό του Μιθριδάτη. Στη συνέχεια ο Σύλλας κινήθηκε προς τη Βοιωτία για να αντιμετωπίσει τον νέο στρατό του Αρχέλαου με τις Ποντιακές ενισχύσεις και να τον απομακρύνει από την Ελλάδα. Πριν φύγει όμως από την περιοχή, έκαψε ολοσχερώς την πόλη του Πειραιά.
Ενώ ο Αριστίωνας και οι στρατιώτες του απο την Ακρόπολη κατάφεραν να αντισταθούν στους Ρωμαίους για κάποιο χρονικό διάστημα, τελικά παραδόθηκαν αφού τελείωσε το νερό τους και αφού άκουσαν για την ήττα των Ποντίων στη Μάχη της Χαιρώνειας. Όλοι τους εκτελέστηκαν λίγο μετά την παράδοσή τους.
Συνέπειες
Μετά την καταστροφή του ελληνο-ποντιακού στρατού στη μάχη της Χαιρώνειας , ο Σύλλας κέρδισε άλλη μια νίκη στη μάχη του Ορχομενού τον επόμενο χρόνο. Ο Σύλλας και ο Μιθριδάτης ΣΤ’ του Πόντου συναντήθηκαν τελικά το 85 π.Χ. για να υπογράψουν τη Συνθήκη των Δαρδανών , ολοκληρώνοντας τον Α’ Μιθριδατικό πόλεμο .
Η πολιορκία της Αθήνας ήταν μια μακρά και βάναυση εκστρατεία, οι μάχες σκλήρυναν τις λεγεώνες του Σύλλα, οι βετεράνοι του Κοινωνικού Πολέμου κατέστρεψαν ολοσχερώς την πόλη. Υπολογίζεται ότι οι νεκροί Αθηναίοι έφτασαν τους 200 χιλιάδες.Η Αθήνα είχε επιλέξει τη λάθος πλευρά σε αυτόν τον πόλεμο, οπου οι Αθηναίοι τον έβλεπαν ως πόλεμο της ελληνικής ελευθερίας ενάντια στη ρωμαϊκή κυριαρχία. Τιμωρήθηκε αυστηρά με μια επίδειξη δύναμης απο τους Ρωμαίους που εξασφάλιζε ότι η Ελλάδα θα παρέμενε υπάκουη στους μετέπειτα εμφυλίους και τους Μιθριδατικούς πολέμους .
Μετά τις επιτυχίες του αυτές ο Σύλλας επέστρεψε στη Ρώμη και αφού τιμώρησε με προγραφές τους αντιπάλους του, ανακηρύχτηκε ισόβιος δικτάτορας.