Ο Τρωικός Πόλεμος διεξήχθη ανάμεσα στους Αχαιούς και και την ισχυρή πόλη της Τροίας, με σκοπό τον έλεγχο του Ελλησπόντου. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η διένεξη ξεκίνησε με αφορμή την αρπαγή της Ελένης, βασίλισσας της Σπάρτης, από τον Πάρη, τον γιο του βασιλιά της Τροίας. Η Ελένη θεωρούνταν η ομορφότερη γυναίκα του κόσμου. Ο σύζυγός της, με τη βοήθεια του αδελφού του, Αγαμέμνονα, κατάφερε να συγκεντρώσει εκπληκτικά μεγάλο στρατό, αποτελούμενο από τους αρχιστράτηγους των ελληνικών βασιλείων και από τους υπηκόους τους, κηρύσσοντας έτσι τον πόλεμο στην Τροία.
Οι μάχες διήρκεσαν περίπου δέκα χρόνια και οι απώλειες ήταν βαρύτατες και για τις δύο πλευρές. Τα γνωστότερα θύματα ήταν ο αήττητος Αχιλλέας, ηγεμόνας της θεσσαλικής Φθίας, και ο Έκτορας, γιος του βασιλιά Πριάμου και πρωτεργάτης της τρωικής αντίστασης. Τελικά η πόλη κατακτήθηκε, όχι με ηρωικές πράξεις αλλά με τέχνασμα, το οποίο εμπνεύστηκε ο πολυμήχανος Οδυσσέας, βασιλιάς της Ιθάκης. Τα γεγονότα του πολέμου τα αφηγείται κυρίως το έπος του Ομήρου η Ιλιάδα ωστόσο η Ιλιάδα αναφέρεται περισσότερο στα συμβάντα του δέκατου έτους του πολέμου, τα μοναδικά κείμενα που έφτασαν έως εμάς τα οποία συγκαταλέγονταν στον λεγόμενο Τρωικό Κύκλο (τα κείμενα των άλλων συγγραφέων έχουν πλέον χαθεί και τα γνωρίζουμε από μεταγενέστερες μαρτυρίες).
Επιπλέον πηγές γνώσης μπορούν να θεωρηθούν οι αρχαίες τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, οι οποίες αντλούν έμπνευση κυρίως από τα κείμενα που σήμερα έχουν χαθεί. Η ιστορικότητα του Τρωικού Πολέμου αποτελεί μέχρι και τις ημέρες μας αντικείμενο συζήτησης. Κάποιοι θεωρούν ότι οι ιστορίες του Ομήρου δεν είναι τίποτα άλλο από τη συνένωση των ιστοριών πολλών διαφορετικών μαχών μεταξύ Ελλήνων και Τρώων κατά τη Μυκηναϊκή Περίοδο. Ο Όμηρος εμπλουτίζει αυτό το μείγμα ιστοριών με το θεϊκό στοιχείο και τη χρήση πολλών γλωσσικών μεταφορών.
Η πλειονότητα των αρχαίων Ελλήνων πίστευε ότι ο Τρωικός Πόλεμος ήταν γεγονός που συνέβη στην πραγματικότητα, ενώ κάποιοι άλλοι θεωρούσαν ότι ο Όμηρος απλώς μεγαλοποίησε, για λογοτεχνικούς σκοπούς, ένα όχι και τόσο περίφημο συμβάν. Ο Θουκυδίδης, ο οποίος διακρίνεται για το κριτικό του πνεύμα, θεωρεί ότι ο Τρωικός Πόλεμος πράγματι συνέβη, αμφιβάλλει όμως για το γεγονός ότι 1.186 πλοία έφτασαν πραγματικά στην Τροία. Ο Ευριπίδης άλλαξε τα χαρακτηριστικά πολλών μύθων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων του Τρωικού Πολέμου.
Μέχρι το 1870, οι μελετητές πίστευαν ότι ο Τρωικός Πόλεμος δεν συνέβη ποτέ και ότι ήταν αποκύημα της φαντασίας ενός μεγαλοφυούς πνεύματος. Ο Ερρίκος Σλήμαν, όμως, άλλαξε τα δεδομένα όταν ανακάλυψε -προκαλώντας σε πολλούς τον θαυμασμό-, την πόλη της Τροίας στη Μικρά Ασία και την πόλη των Μυκηνών στην Ελλάδα. Σήμερα, πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ο Τρωικός Πόλεμος ήταν πραγματικό γεγονός ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τρώες, δεν πιστεύουν όμως ότι τα κείμενα του Ομήρου διηγούνται πιστά τα γεγονότα. Η ανακάλυψη των ερειπίων της Τροίας, στον λόφο Χισαρλίκ, στην Τουρκία, που έκανε κατά τη δεκαετία του 1870 ο αρχαιολόγος και επιχειρηματίας Ερρίκος Σλήμαν, έφερε και πάλι στο προσκήνιο τη συζήτηση σχετικά με την ιστορικότητα των γεγονότων που αναφέρει ο Όμηρος.
Διαβάστε Επίσης: Μινωικός Πολιτισμός: Η Άνοδος και η Πτώση του πρώτου προηγμένου πολιτισμού της Ευρώπης.
Ανακαλύφθηκαν πόλεις χτισμένες διαδοχικά η μία πάνω στην άλλη, και τα ερείπια της Τροίας VI ή της Τροίας VII είναι εκείνα που αντιστοιχούν στην περίοδο της μέγιστης ακμής αυτού του αστικού κέντρου. Η πόλη διέθετε οχυρώματα και η κατοικημένη περιοχή της καταλάμβανε περίπου 20 τετραγωνικά χιλιόμετρα, επομένως θα μπορούσε να αντέξει στα δέκα χρόνια πολέμου. Η Τροία VI, επιπλέον, χρονολογείται στην ίδια περίοδο κατά την οποία οι Μυκήνες βρίσκονταν στο απόγειό τους (δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο ανώτατος αρχηγός της αποστολής, ήταν ο βασιλιάς των Μυκηνών ο Αγαμέμνονας).
Τα ιστορικά γεγονότα
Η πόλη της Τροίας καταστράφηκε από σεισμό, τον οποίο επιβεβαίωσε η επιστήμη της αρχαιολογίας. Αυτή η φυσική καταστροφή ενδέχεται να αποτέλεσε έναυσμα για τον μύθο του Δούρειου Ίππου, που ήταν μια προσφορά στον Ποσειδώνα ο οποίος, εκτός των άλλων, ήταν και θεός των σεισμών. Τον 20ό αιώνα, ορισμένοι μελετητές προσπάθησαν να εξαγάγουν συμπεράσματα βασιζόμενοι σε κείμενα των Χετταίων και των Αιγυπτίων τα οποία ήταν σύγχρονα με τα γεγονότα της Τροίας. Τα κείμενα αυτά, ενώ περιγράφουν την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή εκείνη την περίοδο, παρέχουν περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τον συγκεκριμένο πόλεμο.
Τα αρχεία των Χετταίων, όπως η επιστολή Ταβαγκαλάβα, μιλούν για ένα βασίλειο με την ονομασία Αχιγιάβα (Ahhiyawa, Αχαΐα ή Ελλάδα) που βρίσκεται στην άλλη πλευρά του πελάγους -το οποίο ταυτίζεται με το Αιγαίο- και ελέγχει τη Μιλαβάντα ή Μιλαβάτα (Millawanda, Millawata), όνομα το οποίο αποδίδεται στη Μίλητο. Επιπλέον, σε αυτήν και σε άλλες επιστολές αναφέρεται η συμμαχία Ασούβα (Assuwa), την οποία είχαν σχηματίσει 22 πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Βιλούσα (Wilusa), δηλαδή το ομηρικό Ίλιον (ή Τροία).
Μια άλλη επιστολή, της Μιλαβάτα, εξηγεί ότι η πόλη αυτή βρίσκεται στη βόρεια περιοχή της συμμαχίας Ασούβα, πέρα από τον ποταμό Σέχα. Η ταύτιση της Βιλούσα με την Τροία ήταν αμφιλεγόμενη στη δεκαετία του 1990, αλλά τελικά έγινε δεκτή από την πλειονότητα των επιστημόνων. Στη συνθήκη Alaksandu (περίπου 1280 π.Χ.) ο βασιλιάς της πόλης ονομάζεται Alaksandu, και το όνομα του Πάρη στην Ιλιάδα (μεταξύ άλλων έργων) είναι Αλέξανδρος. Η επιστολή Ταβαγκαλάβα, με παραλήπτη τον βασιλιά των Αχιγιάβα, λέει: «Τώρα, εμείς συμφωνήσαμε για τη Βιλούσα, για την οποία θα πάμε να πολεμήσουμε».
Παλαιότερα η συνομοσπονδία των Ασούβα ήταν μέρος της αυτοκρατορίας των Χετταίων, οι οποίοι ανεξαρτητοποιήθηκαν κάποια στιγμή μετά τη μάχη του Καντές μεταξύ της Αιγύπτου και των Χετταίων (περίπου 1274 π.Χ.). Το 1230 π.Χ. ο βασιλιάς των Χετταίων Tudhaliya IV (περίπου 1240–1210 π.Χ.) εκστράτευσε εναντίον αυτής της ομοσπονδίας. Υπό τον Arnuwanda III (περ. 1210–1205 π.Χ.) οι Χετταίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα εδάφη που έλεγχαν στις ακτές του Αιγαίου. Επομένως μετά απο την απόσυρση των Χετταίων απο τα παράλια, είναι πιθανόν ο πόλεμος εναντίον της Τροίας να ήταν μια διαμάχη ανάμεσα στον βασιλιά των Αχιγιάβα (Αχαιών) και τη συμμαχία των Ασούβα για τον έλεγχο των στενών τους Ελλησπόντου αλλα και του Αιγαίου.
Αυτή η άποψη υποστηρίχθηκε επειδή ο πόλεμος περιλαμβάνει εκτός από την απόβαση στη Μυσία (και τον τραυματισμό του Τήλεφου) τις εκστρατείες του Αχιλλέα στο βόρειο Αιγαίο και τις εκστρατείες στη Θράκη και στη Φρυγία του Αίαντα του Τελαμώνιου. Οι περισσότερες από τις περιοχές αυτές αποτελούσαν μέλη της συμμαχίας της Ασούβα. Επισημαίνεται, επίσης, ότι υπάρχει μεγάλη ομοιότητα ανάμεσα στα ονόματα των Λαών της Θάλασσας, που πραγματοποιούσαν επιδρομές στην Αίγυπτο, όπως τους αναφέρουν οι φαραώ Ραμσής Γ’ και Μερνεφθά, και στα ονόματα των συμμάχων της Τροίας.
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, το γεγονός ότι η πλειονότητα των Αχαιών ηρώων προτίμησαν να μην επιστρέψουν στην πατρίδα τους με το τέλος του πολέμου, αλλά να ιδρύσουν αποικίες σε άλλα μέρη, εξηγείται από το ότι οι πόλεις αυτές είχαν παρακμάσει λόγω της απουσίας των ηγεμόνων τους. Σήμερα, η δημοφιλέστερη ερμηνεία αναφέρει ότι οι Αχαιοί ηγεμόνες εκδιώχθηκαν από τα κράτη τους, λόγω αναταραχών στα τέλη της Μυκηναϊκής Περιόδου, και προτιμούσαν να δηλώνουν ότι κατάγονταν από τους φυγάδες του Τρωικού Πολέμου.
Ο Μύθος
Διαβάστε Επίσης: Μινωική έκρηξη: Η καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη που έφερε τον όλεθρο στο Αιγαίο και βύθισε τον Μινωικό Πολιτισμό
Σύμφωνα με τους μύθους, ο πόλεμος προκλήθηκε από τη διαμάχη που προέκυψε από το «μήλον της Έριδος», ένα χρυσό μήλο με την επιγραφή «στην ομορφότερη» το οποίο έριξε η Έρις, ή θεά της φιλονικίας και της διχόνοιας, ανάμεσα στους προσκεκλημένους στον γάμο του βασιλιά των Μυρμιδόνων, του Πηλέα, με τη νύμφη Θέτιδα. Οι τρεις θεές Ήρα, Αφροδίτη και Αθηνά ανέθεσαν στον Πάρη, τον γιο του Πριάμου, βασιλιά της Τροίας, να δώσει το μήλο σε εκείvn που το άξιζε περισσότερο. Ο Πάρης έδωσε το μήλο στη θεά του έρωτα, την Αφροδίτη, και με αυτόν τον τρόπο εξασφάλισε την εύνοιά της και τον έρωτα της ωραίας Ελένης, συζύγου του βασιλιά της Σπάρτης, Μενελάου.
Με τη βοήθεια της Αφροδίτης, ο Πάρης απήγαγε την Ελένη και την οδήγησε στην Τροία. Δεδομένου ότι οι Τρώες αρνούνταν να δώσουν πίσω την Ελένη, οι Έλληνες -τους οποίους ο Όμηρος αποκαλεί Αχαιούς- οργάνωσαν εκστρατεία εναντίον της Τροίας με αρχηγό τον Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών και αδελφό του Μενελάου. Στην εκστρατεία συμμετείχαν με 1.000 πλοία οι καλύτεροι Έλληνες πολεμιστές -1.200 κατά τον Θουκυδίδη-, όπως ο Αχιλλέας, ο Πάτροκλος, ο Αίας ο Λοκρός, ο Αίας ο Τελαμώνιος, ο Νέστορας, ο Οδυσσέας και ο Διομήδης.
Η πολιορκία της πόλης διήρκεσε δέκα χρόνια, όπως είχε προβλέψει ο μάντης Κάλχας, κατά τη διάρκεια των οποίων δεν συγκρούονταν μόνον οι Αχαιοί με τους Τρώες και τους συμμάχους τους, αλλά και οι θεοί του Ολύμπου, οι οποίοι υποστήριζαν τη μία ή την άλλη πλευρά. Κατά το δέκατο έτος του πολέμου, ο Αχιλλέας απέσυρε τα στρατεύματά του εξαιτίας μιας έριδας με τον Αγαμέμνονα. Χωρίς την καθοδήγηση του Αχιλλέα, οι Έλληνες άρχισαν να υφίστανται σοβαρές απώλειες, έως τη στιγμή που ο Πάτροκλος φόρεσε την πανοπλία του Αχιλλέα και τους οδήγησε σε νίκη, απωθώντας τους Τρώες μέσα στα τείχη της πόλης.
Ωστόσο, ο Πάτροκλος δολοφονήθηκε από τον Έκτορα, τον πρωτότοκο γιο του βασιλιά Πριάμου και διάδοχο του θρόνου. Ο Αχιλλέας, για να εκδικηθεί τον θάνατο του επιστήθιου φίλου του, επέστρεψε στη μάχη και φόνευσε τον θαρραλέο Έκτορα. Μετά την ήττα των Τρώων, ο μοναδικός γιος του Έκτορα, ο Αστυάναξ, ρίχθηκε από τα τείχη της πόλης, ενώ η Ανδρομάχη, η σύζυγος του Έκτορα, αιχμαλωτίστηκε και δόθηκε στον Νεοπτόλεμο, τον γιο του Αχιλλέα.
Θάνατος του Πάτροκλου και του Έκτορα
Οι στρατοί παρατάχθηκαν κάτω από τα τείχη της Τροίας. Κατά την πρώτη μετωπική σύγκρουση, οι Έλληνες χωρίς τον Αχιλλέα, που είχε αποφασίσει να μη συμμετάσχει στη μάχη οπισθοχώρησαν προς τον ποταμό Σκάμανδρο κυνηγημένοι από τον Έκτορα. Οι Έλληνες συνέχισαν να οπισθοχωρούν καταδιωκόμενοι από τους Τρώες, έως τη στιγμή που επιχείρησαν τη σύγκρουση κοντά στο τείχος το οποίο είχαν χτίσει για την προστασία του στρατοπέδου τους και των πλοίων τους.
Οι Τρώες παρατάχθηκαν σε πέντε σχηματισμούς (η αρχική παράταξη ήταν σε σμήνη), συνέχισαν να υπερτερούν και, αφού πέρασαν το τείχος, έφτασαν έως τα πλοία των εισβολέων και άρχισαν να πολεμούν μπροστά από αυτά. Οι Έλληνες πίεζαν και διέσπασαν την αριστερή πλευρά των Τρώων, αλλά ο Έκτορας, με τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα, δημιούργησε ένα πέρασμα από τα δεξιά. Αφού οργάνωσε την αντεπίθεση, κατάφερε να οδηγήσει ξανά τη μάχη έως τα πλοία.
Ο Πάτροκλος, φέροντας τα όπλα του Αχιλλέα, ήρθε για να βοηθήσει τους Έλληνες, που βρίσκονταν σε δεινή θέση. Οι Τρώες, πιστεύοντας ότι ο Αχιλλέας επέστρεψε στη μάχη, υποχώρησαν έως τα τείχη της πόλης. Στη μονομαχία, ο Έκτορας σκοτώνει τον Πάτροκλο και φορά τον οπλισμό του Αχιλλέα, ενώ οι Έλληνες οπισθοχωρούν προς τον Σκάμανδρο κυνηγημένοι. Ο Αχιλλέας, ο οποίος είχε ειδοποιηθεί για τον θάνατο του φίλου του, επέστρεψε στη μάχη και ο θυμός του ήταν τέτοιος ώστε οι Τρώες αναγκάστηκαν να διασχίσουν αντίθετα τον ποταμό.
Ο ποταμός, όμως, είχε πλημμυρίσει από το αίμα των Τρώων που είχε χυθεί εξαιτίας του Αχιλλέα, καθυστερώντας την προέλαση των Ελλήνων και επιτρέποντας στους Τρώες να κλειστούν στα τείχη. Ο μόνος που έμεινε έξω από αυτά ήταν ο Έκτορας, ο οποίος μονομάχησε με τον Αχιλλέα και σκοτώθηκε. Ο Αχιλλέας στη συνέχεια ατίμασε το σώμα του νεκρού Έκτορα σέρναντας το με το άρμα του έξω απο τα τείχη της Τροίας.
Πτώση της Τροίας
Μετά τον θάνατο του Νεοπτόλεμου, η Ανδρομάχη (που του είχε χαρίσει έναν ή, κατά μία άλλη εκδοχή, τρεις γιους) παντρεύτηκε τον Έλενο, αδελφό του Έκτορα και βασιλιά της Ηπείρου. Η Τροία τελικά έπεσε με δόλο. Οι Έλληνες κατασκεύασαν ένα τεράστιο ξύλινο άλογο, το γέμισαν με πολεμιστές και, προσποιούμενοι ότι αποσύρονταν, το άφησαν στην ακτή ως ανάθημα στους θεούς. Οι Τρώες, εξαπατημένοι από τα ψέματα του Σίνωνος, ο οποίος ήταν κατάσκοπος των Ελλήνων, το έφεραν μέσα στα τείχη. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, οι πολεμιστές βγήκαν από το άλογο και άνοιξαν τις πύλες της πόλης στον ελληνικό στρατό, ο οποίος την κατέκτησε και την έκαψε.
Λίγοι ήταν οι Τρώες που κατάφεραν να γλιτώσουν από τη σφαγή. Ανάμεσα σε αυτούς που επέζησαν ήταν ο Αινείας, ο οποίος, μαζί με άλλους επιζήσαντες και έπειτα από περιπετειώδεις περιπλανήσεις τις οποίες αφηγείται ο Βιργίλιος στην Αινειάδα αποβιβάστηκε στη σημερινή Ιταλία και ίδρυσε το γένος των Λατίνων. Οι περιπέτειες που έζησαν οι Έλληνες πολεμιστές κατά τη διάρκεια της επιστροφής τους στην πατρίδα ενέπνευσαν διάφορα έπη και μύθους (βλ. μύθοι του νόστου), ένα από τα γνωστότερα εκ των οποίων είναι η Οδύσσεια, το άλλο μεγάλο έπος του Ομήρου.
Διαβάστε Επίσης: Η Μάχη του Καντές (1274 π.Χ.)
Η Οδύσσεια αφηγείται το μακρύ ταξίδι του Οδυσσέα πριν από την επιστροφή του στην Ιθάκη. Άλλες ιστορίες ενέπνευσαν τους τραγικούς ποιητές, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, οι οποίοι διηγήθηκαν την κακή τύχη του Αίαντα, του Αγαμέμνονα και της συζύγου του Κλυταιμνήστρας, καθώς και των παιδιών τους της Ηλέκτρας, του Ορέστη και της Ιφιγένειας, όπως και των ηττημένων, της Κασσάνδρας, της Ανδρομάχης και της Εκάβης.