Μάχη των Λεύκτρων: Η «λοξή φάλαγγα» του Επαμεινώνδα των Θηβών που συνέτριψε τους Σπαρτιάτες και τερμάτισε την ηγεμονία τους.

Η Μάχη των Λεύκτρων ήταν μια από τις πλέον περισπούδαστες μάχες της αρχαιότητας, από πλευράς στρατιωτικής τακτικής.

Η Θηβαϊκή νίκη στη μάχη των Λεύκτρων το 371π.Χ τερμάτισε την ηγεμονία της Σπάρτης επί των ελληνικών πόλεων-κρατών και άνοιξε τον δρόμο για την άνοδο του Φιλίππου της Μακεδονίας και του γιου του, Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα Λεύκτρα είναι επίσης σημαντικά λόγω των νεωτερισμών στη χρησιμοποίηση του ιππικού και της πολεμικής τακτικής.

Επί αρκετούς αιώνες οι ελληνικές πόλεις-κράτη ξεχώριζαν σε όλο τον κόσμο για τις προόδους τους στις τέχνες, στις επιστήμες και στην πολιτική. Ωστόσο, παρά την πολιτιστική πρόοδό τους, δεν ομονοούσαν μεταξύ τους και ζούσαν σε ένα συνεχές καθεστώς πολέμου καθώς ανταγωνίζονταν για τον έλεγχο ολόκληρης της Ελλάδας. Η Αθήνα κυριάρχησε στο δεύτερο μέρος του 5ου αιώνα π.Χ., αλλά οι Αθηναίοι έστρεψαν τελικά το ενδιαφέρον τους στις τέχνες αντί στον στρατό. Η Σπάρτη, που πάντα υστερούσε στις τέχνες αλλά ξεχώριζε στον πόλεμο, νίκησε την Αθήνα το 404 π.Χ. στους Πελοποννησιακούς Πολέμους και ανέλαβε την ηγεμονία των πόλεων-κρατών.

Ο Επαμεινώνδας (418 π.Χ. – 4 Ιουλίου 362 π.Χ.) ήταν Θηβαίος στρατηγός και πολιτικός του 4ου αιώνα π.Χ., ο οποίος απάλλαξε τη Θήβα από τη σπαρτιατική ηγεμονία και τη μετέτρεψε σε ισχυρή πόλη–κράτος με εξέχουσα θέση στην ελληνική πολιτική σκηνή. Νίκησε τους Σπαρτιάτες στη μάχη των Λεύκτρων και απελευθέρωσε τους Μεσσήνιους, οι οποίοι ήταν υποταγμένοι στη Σπάρτη επί 230 χρόνια, μετά την ήττα τους στον Δεύτερο Μεσσηνιακό Πόλεμο, ο οποίος έληξε το 599 π.Χ. Ο Επαμεινώνδας κατέλυσε τις ως τότε συμμαχίες και δημιούργησε νέες.
Ο Ρωμαίος ρήτορας Μάρκος Τύλλιος Κικέρων τον χαρακτήρισε ως «πρώτο άνδρα της Ελλάδας»

Μετά τη νίκη της, η Σπάρτη αύξησε τη φορολογία και τοποθέτησε κυβερνήσεις ανδρεικέλων στις υποτελείς πόλεις-κράτη. Στη συνέχεια αντιμετώπισε μερικές δυσκολίες, μέχρις ότου κυρίευσε τη Θήβα το 383 π.Χ. και τοποθέτησε εκεί δική της κυβέρνηση. Οι εκδιωχθέντες Θηβαίοι ηγέτες κατέστρωσαν αμέσως σχέδια για να ανακαταλάβουν την πόλη τους και στράφηκαν στον πρώην εχθρό τους, την Αθήνα, για βοήθεια. Ένας κοινός στόλος Αθηναίων και Θηβαίων νίκησε το σπαρτιατικό ναυτικό στην Κνίδο το 394 π.Χ., ενώ οι σύμμαχοι επέτυχαν και άλλες μικρές θαλάσσιες και χερσαίες νίκες την επόμενη δεκαετία. Το 379 π.Χ. οι Θηβαίοι απελευθέρωσαν την πόλη τους από τη Σπάρτη και συνέχισαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις τους για να εντάξουν διάφορες άλλες μικρότερες πόλεις-κράτη στη Βοιωτική Ομοσπονδία.

Διαβάστε Επίσης: Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας: Ο χαρισματικός ηγέτης και πατέρας του Μέγα Αλέξανδρου που έκανε την Μακεδονία υπερδύναμη και κυριάρχησε σε ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο.

Μετά από τριάντα χρόνια σποραδικών συγκρούσεων, οι Σπαρτιάτες και οι Θηβαίοι ηγέτες συμφώνησαν να κάνουν ένα συνέδριο ειρήνης το 371 π.Χ. Ο Θηβαίος ηγέτης Επαμεινώνδας δεν συμφώνησε με τους όρους που προτάθηκαν και αποχώρησε από τη σύσκεψη. Ο βασιλιάς Κλεόμβροτος Α΄ της Σπάρτης αντιλήφθηκε ότι οι Θηβαίοι θα ξανάρχιζαν τον πόλεμο και ότι ο καλύτερος τρόπος δράσης ήταν να επιτεθεί ο ίδιος πριν προλάβει να ετοιμαστεί ο Επαμεινώνδας. Ένας σπαρτιατικός στρατός από 10.000 άνδρες πήγε στη Βοιωτία και συναντήθηκε με τους 6.000 στρατιώτες του Επαμεινώνδα στα Λεύκτρα, 15 χιλιόμετρα έξω από τη Θήβα.

Εκείνη την εποχή οι περισσότερες ελληνικές πόλεις-κράτη είχαν υιοθετήσει τη φάλαγγα σαν κύριο στρατιωτικό σχηματισμό τους. Οι φάλαγγες, τετράγωνα βάθους οκτώ ή δέκα στρατιωτών με θώρακες, ασπίδες και μακρά δόρατα, μπορούσαν να διασπάσουν τις παραδοσιακές αμυντικές γραμμές του πεζικού και, με την πάροδο αρκετών δεκαετιών εφαρμογής τους, είχαν αποδειχτεί άκρως αποτελεσματικό μέσο μάχης. Όταν συγκρούονταν στρατοί που χρησιμοποιούσαν αμφότεροι τη φάλαγγα, οι σχηματισμοί τους πίεζαν ο ένας τον άλλο μέχρι να υποχωρήσει κάποιος. Η εκπαίδευση των στρατιωτών ήταν σημαντική, αλλά συνήθως οι φάλαγγες καθόριζαν τον νικητή.

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών ήταν μια από τις κορυφαίες πολεμικές μονάδες που έδρασαν στην Αρχαία Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 379 π.Χ. από τον Γοργίδα και απαρτιζόταν από 150 ζευγάρια Θηβαίων οπλιτών. Στη συνέχεια αναδιοργανώθηκε και απέκτησε μέγιστη φήμη υπό τον Πελοπίδα. Καταστράφηκε ολοκληρωτικά στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.).

Αν και υστερούσε αριθμητικά, ο Επαμεινώνδας γνώριζε καλύτερα το έδαφος της περιοχής και είχε το πλεονέκτημα αρκετών καινοτομιών στην οργάνωση και στην τακτική του στρατού του.  Ο στρατηγός τους Επαμεινώνδας εφήρμοσε για πρώτη φορά στην ιστορία των μέχρι τότε πολέμων μια νέα στρατιωτική τακτική η οποία και τον ανέδειξε σε έναν από τους ευφυέστερους στρατηγούς όλων των εποχών. Αντί της τακτικής τής ενιαίας γραμμής μετώπου που ακολουθείτο μέχρι τότε, χώρισε τη φάλαγγά του σε δύο τμήματα εκ των οποίων το ένα διενεργούσε επίθεση και το άλλο άμυνα. Η παράταξη αυτή κλήθηκε από τον εφευρέτη της λοξή φάλαγγα.

 Για να υπερκεράσει την αριθμητική κατωτερότητά του, αύξησε σε 50 τον αριθμό των σειρών της φάλαγγας στην αριστερή πτέρυγα. Επίσης, για να ενισχύσει ακόμη περισσότερο αυτήν την «λοξή φάλαγγα», ο Θηβαίος ηγέτης τοποθέτησε στο κέντρο της μια επίλεκτη μονάδα από 300 στρατιώτες γνωστή ως Ιερό Λόχο και στα μετόπισθεν παρέταξε τη μικρότερη δεξιά φάλαγγα. Μια επίθεση στην ασθενέστερη δεξιά φάλαγγα θα άφηνε εκτεθειμένη την εχθρική πτέρυγα στην πανίσχυρη θηβαϊκή δύναμη που βρισκόταν στα αριστερά.

Οι Θηβαίοι σχεδίασαν επίσης μια νεωτεριστική χρήση του ιππικού τους. Μέχρι τότε, οι ιππείς χρησίμευαν περισσότερο ως ανιχνευτές παρά ως πολεμιστές. Ο Επαμεινώνδας αποφάσισε να αρχίσει τη μάχη με το ιππικό του εναντίον των Σπαρτιατών ιππέων ώστε να τους απομακρύνει από το πεδίο της μάχης και να δημιουργήσει σύγχυση στις τάξεις του πεζικού.

Χάρτης της Μάχης

Ένα πρωινό του Ιουλίου του 371 π.Χ. οι δυο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι στην πεδιάδα των Λεύκτρων. Ο Επαμεινώνδας άρχισε τη μάχη συμφώνως προς το σχέδιό του, με επίθεση του ιππικού που απομάκρυνε εύκολα τους Σπαρτιάτες ιππείς από το πεδίο της μάχης. Ορισμένα άλογα των Θηβαίων εισχώρησαν στις φάλαγγες των Σπαρτιατών και διέσπασαν τον σχηματισμό τους.

Ο θηβαϊκός Ιερός Λόχος υπό τον Πελοπίδα προέλασε και απώθησε εύκολα τον μικρότερο σπαρτιατικό σχηματισμό στην αριστερή πτέρυγα. Άλλες σπαρτιατικές φάλαγγες προσπάθησαν να επωφεληθούν από τη θηβαϊκή διείσδυση για να περικυκλώσουν τους επιτιθέμενους, αλλά αποκόπηκαν από την εχθρική δεξιά πτέρυγα. Καθώς οι δυο θηβαϊκές δυνάμεις κινήθηκαν προς τα εμπρός, οι πιεζόμενες σπαρτιατικές μονάδες διαλύθηκαν. Μερικοί Σπαρτιάτες πεζοί πολέμησαν σκληρά για να φτάσουν στο πίσω μέρος, αλλά πάνω από 2.000 έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών που είχαν παραταχθεί στο κέντρο και την αριστερή πτέρυγα, βλέποντας ότι οι Σπαρτιάτες ήταν ανίκανοι να συνεχίσουν τη μάχη, αποφάσισαν να υποχωρήσουν καταδιωκόμενοι από το θηβαϊκό ιππικό.

Οι θηβαϊκές απώλειες ήταν μόλις μερικές εκατοντάδες άνδρες, αλλά ο εξαντλημένος στρατός δεν μπορούσε να συνεχίσει την επίθεση. Άλλωστε, δεν υπήρχε λόγος για κάτι τέτοιο· το ηθικό των Σπαρτιατών είχε καταπέσει τόσο πολύ ώστε ο στρατός τους δεν κατάφερε να διακριθεί ποτέ ξανά. Η Θήβα ήταν πλέον ηγέτης των ελληνικών πόλεων-κρατών, αλλά ούτε η νίκη ούτε η κυριαρχία της ήταν πλήρης.

Διαβάστε Επίσης: Mάχη της Μαντινείας: Οι Σπαρτιάτες αντιμετωπίζουν τον Πελοποννησιακό συνασπισμό και τους Αθηναίους σε μία από τις μεγαλύτερες μάχες της αρχαιότητας μεταξύ οπλιτών.

Χάρτης της Θηβαϊκής Ηγεμονίας

Η Αθήνα και η Θήβα, μαζί με διάφορους συμμάχους τους, συνέχισαν να πολεμούν για την επικράτηση στην Ελλάδα τις επόμενες δεκαετίες με μοναδικό αποτέλεσμα την εξασθένιση των στρατών τους. Το 338 π.Χ. ο Φίλιππος της Μακεδονίας επωφελήθηκε από την κόπωση των πόλεων-κρατών και νίκησε μια κοινή δύναμη Αθηναίων και Θηβαίων στη Χαιρώνεια. Τελικά η Ελλάδα ενώθηκε υπό την Μακεδονία. Ο Φίλιππος οδήγησε την ενωμένη Ελλάδα να επεκτείνει τα όριά της και να διαδώσει τον πολιτισμό της σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. 

Μετά τον θάνατό του, ο Μέγας Αλέξανδρος επεξέτεινε τις ελληνικές περιοχές ακόμη περισσότερο, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη και σημαντικότερη αυτοκρατορία εκείνης της εποχής. Η ήττα της Σπάρτης και η τελική εξασθένιση των πόλεων-κρατών στη μάχη των Λεύκτρων οδήγησε στις κατακτήσεις του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Έφερε επίσης καινοτομίες στη δομή της φάλαγγας, στους πολεμικούς ελιγμούς και στη χρησιμοποίηση του ιππικού, που υιοθετήθηκαν από τον Φίλιππο και τον γιο του όταν οδηγούσαν τους στρατούς τους σε μελλοντικές νίκες και στη διαιώνιση του Ελληνικού πολιτισμού και της πολιτικής των Ελλήνων.

Βιβλιογραφία

Michael Lee Lanning – The 100 Battle
Xenophon, Hellenica
Diodorus Siculus, Bibliotheca Historica
Plutarch, “Pelopidas
Pausanias, Description of Greece
Tritle, Lawrence A. The Greek World In The Fourth Century

Διαβάστε Επίσης: Δεκελεικός Πόλεμος (413-404 π.Χ.) – Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και η ήττα της Αθήνας

Έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο: Η Μάχη των Καλαβρύτων και ο θρύλος της Αγίας Λαύρας

Η έναρξη της Επανάστασης στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μια μέρα μόνο, ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές, αν και είχε οριστεί ως ημέρα...

Μάχη του Μπόσγουορθ (1485): Η τελική μάχη που έκρινε τον Πόλεμο των Ρόδων

Η μάχη του Μπόσγουορθ ήταν μια σημαντική μάχη στον Πόλεμο των Ρόδων, τον εμφύλιο μεταξύ του Οίκου του Λάνκαστερ και του Οίκου της Υόρκης...