Ο Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος (66-74 μ.Χ.) γνωστή στους Εβραίους ως Μεγάλη Επανάσταση, έφερε αντιμέτωπους τους Ιουδαίους με τη Ρώμη. Από την εποχή της ενοποίησης του μεσογειακού χώρου κανένας λαός δεν αγωνίστηκε με τόσο σθένος εναντίον της Ρώμης όσο οι Ιουδαίοι, οι οποίοι στήριξαν την αντίσταση τους στην μονοθεϊστική τους θρησκεία, στην συνείδηση της μοναδικότητας τους και στην μεσσιανική πίστη τους ότι αυτοί ήταν οι εκλεκτοί του θεού.

Το ξέσπασμα του πολέμου

Ο επίτροπος της Ιουδαίας Αλβίνος αντικαταστάθηκε το 64 από τον Γέσσιο Φλώρο. Ο Γέσσιος Φλώρος ήταν υπόδειγμα αρπακτικότητας. Οι υπερβάσεις και οι παρανομίες που την εποχή του Αλβίνου γίνονταν στα κρυφά τώρα γίνονταν φανερα. Το 66 ξέσπασαν νέες ταραχές στην Καισάρεια μεταξύ Ιουδαίων και Ελλήνων, για την πρόσβαση σε μια συναγωγή. Ο Φλώρος τις κατέστειλε με χρήση βίας και οι Ιουδαίοι της πόλης τον δωροδοκήσαν με οκτώ τάλαντα προκειμένου να τους δικαιώσει. Εκείνος αφού έλαβε αυτό το ποσό όχι μόνο δεν τους δικαίωσε αλλά ούτε καν ασχολήθηκε με την υπόθεση τους.

Ο Γέσσιος Φλώρος είχε στραφεί προς έναν άλλο στόχο. Το θησαυροφυλάκιο του Ναού της Ιερουσαλήμ. Έτσι πήγε με στρατό στην πόλη και απέσπασε δεκαεπτά τάλαντα με πρόφαση την καθυστέρηση καταβολής του φόρου προς την Ρώμη. Οι αρχές του Ναού και το πλήθος διαμαρτυρήθηκαν και σύντομα ξέσπασαν ταραχές. Ο Γέσσιος Φλώρος συνέλαβε περίπου 3.600 από αυτούς που είχαν εξεγερθεί και τους σταύρωσε. Ύστερα από αυτό το γεγονός τα πράγματα ηρέμησαν προσωρινά ύστερα από παρέμβαση του αρχιερέα του Ναού Ανανία του Εζεκία, των ιερέων αλλά και της αδελφής του Ηρώδη Αγρίππα, Βερενίκης που έτυχε τότε να βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ.

Νέες ταραχές ξέσπασαν όταν έφτασαν στην πόλη στρατιωτικές ενισχύσεις που κάλεσε ο Φλώρος από την Καισαρεία. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες προσπάθησαν να φτάσουν στον Ναό και το φρούριο Αντωνία όμως το πλήθος τους απέκοψε τις διόδους. Τελικά έγινε νέα ανακωχή και ο Γέσσιος Φλώρος εγκατέλειψε την πόλη και επέστρεψε στην Καισαρεία αφήνοντας στα παλαιά ανάκτορα των Ασμοναίων μια κοορτί. Ταυτόχρονα έστειλε μήνυμα προς τον έπαρχο της Συρίας Κέστιο Γάλλο με το οποίο του εξιστορούσε τα συμβάντα. Πρεσβεία προς τον έπαρχο έστειλαν και οι αρχές της πόλης υποστηρίζοντας την δική τους εκδοχή.

Ο Κέστιος Γάλλος έστειλε έναν χιλίαρχο, τον Νεαπολιτανό, στην πόλη Ιαμνεία. Εκεί έγινε σύσκεψη, στην οποία συμμετείχαν οι αρχές του Ναού και ο Ηρώδης Αγρίππας, που επέστρεφε από την Αίγυπτο, όπου είχε πάει για να συγχαρεί τον νέο έπαρχο της χώρας Τιβέριο Ιούλιο Αλέξανδρο. Στη σύσκεψη αποφασίστηκε να πάει ο Ηρώδης Αγρίππας με τον Νεαπολιτανό στην πόλη, προκειμένου να διαπιστωθούν οι διαθέσεις του πλήθους. Τα πνεύματα ήταν ήσυχα. Ύστερα από αυτό ο Νεαπολιτανός εγκατέλειψε την πόλη. Τότε το πλήθος στράφηκε προς τον Ηρώδη Αγρίππα και τον αρχιερέα, διαμαρτυρόμενο για τις αδικίες του επιτρόπου και ζητώντας να σταλεί πρεσβεία απ’ ευθείας στον Νέρωνα. Ο Ηρώδης Αγρίππας, καθώς ήταν γνώστης των ρωμαϊκών πραγμάτων, διείδε ότι κάτι τέτοιο δεν θα είχε αποτέλεσμα και προσπάθησε να πείσει το πλήθος να ασχοληθεί με την συλλογή του φόρου, που όφειλε η περιοχή της Ιουδαίας και με την επισκευή των ζημιών στην πόλη. Το πλήθος πειθάρχησε πρόσκαιρα και μαζεύτηκαν σαράντα τάλαντα. Σύντομα όμως η δυσαρέσκεια αναζωπυρώθηκε και ο Ηρώδης Αγρίππας εγκατέλειψε την πόλη, λιθοβολημένος από το πλήθος.

Την ίδια χρονική περίοδο, κοντά στην Νεκρά θάλασσα μια ομάδα Σικάριων υπό τον Μεναχέμ ή Μαναήμ, απόγονο του Ιούδα του Γαλιλαίου κατέλαβε με αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση το οχυρό της Μασάντα. Η ρωμαϊκή φρουρά εξοντώθηκε και μια ομάδα Σικάριων εγκαταστάθηκε στο οχυρό.

Στην Ιερουσαλήμ ο Ελεάζαρος, γιος του αρχιερέα Ανανία, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του στρατηγού της φρουράς του Ναού, ζήτησε την διακοπή των θυσιών που γίνονταν δυο φορές την ημέρα προς τιμή του Αυτοκράτορα. Την παραχώρηση αυτή την είχαν κάνει οι αρχές του Ναού την εποχή που διαπραγματεύονταν με τον Πόπλιο Πετρώνιο. Υπό την πίεση του πλήθους, οι αρχές του Ναού συναίνεσαν στην απαίτηση αυτή.

Οι Ιουδαίοι δεν αναγνώριζαν πλέον την εξουσία της Ρώμης. Η ώρα του πολέμου είχε έρθει (τέλη άνοιξης – αρχές καλοκαιριού του 66).

Προσωρινή επικράτηση των μετριοπαθών

Όταν πέρασε ο πρώτος ενθουσιασμός στις τάξεις των επαναστατών επικράτησαν δεύτερες σκέψεις. Οι μετριοπαθείς δεν ήθελαν να συγκρουστούν με μια κολοσσιαία δύναμη όπως η Ρώμη. Έτσι ο αρχιερέας και κάποιοι επιφανείς πολίτες έστειλαν πρεσβείες και στον Γέσσιο Φλώρο και στον Ηρώδη Αγρίππα ζητώντας τους να στείλουν στρατό για να καταπνιγεί η εξέγερση. Στην πρώτη πρεσβεία επικεφαλής ήταν ο Σίμων του Ανανία και στην δεύτερη συμμετείχαν ο Σαούλ, ο Αντίπατρος και ο Κοστόβαρος, που ήταν μέλη της βασιλικής οικογένειας. Ο Φλώρος δεν απάντησε. Ο Ηρώδης Αγρίππας έστειλε στους μετριοπαθείς ενισχύσεις, 2.000 ιππείς με επικεφαλής τους Δαρείο και Φίλιππο γιο του Ιακίμου.Οι μετριοπαθείς αναθάρρησαν και κατέλαβαν την Άνω Πόλη. Οι επαναστάτες οι οποίοι κατείχαν την Κάτω Πόλη και τον Ναό τους επιτέθηκαν. Ύστερα από οκταήμερες οδομαχίες οι μετριοπαθείς υποχώρησαν. Τα ανάκτορα που διέμενε ο Ηρώδης Αγρίππας πυρπολήθηκαν. Την ίδια τύχη είχε το σπίτι του αρχιερέα Ανανία και πολλά δημόσια κτίρια. Οι μετριοπαθείς με επικεφαλής τον αρχιερέα Ανανία και τον αδελφό του Εζεκία κατέφευγαν στα ανάκτορα της Άνω Πόλης(του Ηρώδη).

Οι επαναστάτες επιτέθηκαν εναντίον του φρουρίου Αντωνία(αρχές Αυγούστου του 66) το κατέλαβαν και οι Ρωμαίοι κατέφυγαν μαζί με τους μετριοπαθείς στα ανάκτορα της Άνω Πόλης. Ακολούθησαν πολυήμερες άγριες επιθέσεις των επαναστατών εναντίον του ανακτόρου.

Κατόπιν την ηγεσία των επαναστατών ανέλαβε ο Μεναχέμ (Μαναήμ) που είχε φτάσει με μια δύναμη Σικαρίων στην πόλη. Οι επαναστάτες επιτέθηκαν ξανά εναντίον του ανακτόρου. Οι μετριοπαθείς συνθηκολόγησαν και εγκατέλειψαν το ανάκτορο ενώ οι Ρωμαίοι κατέφυγαν στους πύργους Ιππικό, Φασαήλ και Μαριάμ (αρχές Σεπτεμβρίου 66). Αμέσως μετά δολοφονήθηκαν από Σικάριους ο αρχιερέας και ο αδελφός του. Ο Μεναχέμ ο οποίος φόρεσε πορφύρα και αυτοπροβλήθηκε ως βασιλιάς επιχείρησε να εισέλθει μαζί με τους ενόπλους του στο Ναό. Ο Ελεάζαρος, ο γιος του νεκρού αρχιερέα όμως, είχε άλλη γνώμη. Έτσι αφού άφησε το Μεναχέμ και τους οπαδούς του να εισέλθουν στον Ναό τους επιτέθηκε μαζί με τους οπαδούς του και τους διέλυσε. Ο Μεναχέμ συνελήφθη ύστερα από καταδίωξη και δολοφονήθηκε. Όσοι οπαδοί του γλύτωσαν υπό την ηγεσία του Ελεάζαρου γιου του Ιαείρου επέστρεψαν στο οχυρό Μασάντα. Οι πολιορκημένοι Ρωμαίοι που βρίσκονταν στην Ιερουσαλήμ όταν είδαν ότι δεν μπορούσαν να φύγουν συνθηκολόγησαν. Σύμφωνα με την συνθήκη θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν την πόλη άοπλοι. Μόλις όμως παρέδωσαν τα όπλα τους το πλήθος με επικεφαλής τους οπαδούς του Ελεάζαρου τους σκότωσε.

Τα γεγονότα που έγιναν στην Ιερουσαλήμ πυροδότησαν ένα κύμα βίας που τύλιξε όλη την Παλαιστίνη. Στην Καισάρεια οι Έλληνες κάτοικοι εξολόθρευσαν τους Ιουδαίους συμπολίτες τους φοβούμενοι ότι θα στασίαζαν. Οι Ιουδαίοι εξοργίστηκαν και άρχισαν τις επιδρομές εναντίον όλων σχεδόν των πόλεων της Παλαιστίνης που είχαν μικτό πληθυσμό. Πολλές από τις πόλεις της Δεκαπόλεως λεηλατήθηκαν . Την ιδία τύχη είχαν η Σεβαστή και η Γάζα. Οι επιδρομές επεκτάθηκαν και στην Συρία. Οι Έλληνες κάτοικοι αντέδρασαν με σφαγές των Ιουδαίων κατοίκων. Ο ιουδαϊκός πληθυσμός των πόλεων της Ασκάλωνας της Ίππου, των Γαδάρων και της Πτολεμαΐδας εξολοθρεύτηκε. Οι σφαγές επεκτάθηκαν και στις πόλεις της Συρίας. Οι Ιουδαίοι κάτοικοι της Σκυθόπολης οι οποίοι συμπαρατάχθηκαν με τους Έλληνες εναντίον των επιδρομών των ομοεθνών τους αφοπλίστηκαν και είχαν την ίδια τύχη. Ταραχές έγιναν και στην Αλεξάνδρεια όπου χρειάστηκε η επέμβαση δυο λεγεώνων για να επανέλθει η τάξη. Οι μόνες πόλεις οι οποίες δεν ακολούθησαν αυτό το κύμα της βίας ήταν η Αντιόχεια, η Απάμεια και η Σιδώνα ενώ οι κάτοικοι της Γέρασας φρόντισαν να φυγαδεύσουν με ασφάλεια τους Ιουδαίους που βρίσκονταν εκεί.

Η αντίδραση του Κέστιου Γάλλου

Ο έπαρχος της Συρίας Κέστιος Γάλλος αντέδρασε στην είδηση της επανάστασης των Ιουδαίων με αρκετή βραδύτητα. Το εκστρατευτικό σώμα που θα αντιμετώπιζε την εξέγερση συγκεντρώθηκε μόλις στα τέλη Σεπτεμβρίου του 66 . Αυτό περιλάμβανε την ΧΙΙη (12η) Κεραυνηφόρο λεγεώνα ( Legio XII Fulminata), αποσπάσματα από 2.000 άντρες από τις άλλες τρεις λεγεώνες της Συρίας και 5.000 επικουρικούς. Το σύνολο των ρωμαϊκών δυνάμεων ανήλθε σε 16.000 πεζούς και 2.000 ιππείς. Οι σύμμαχοι της Ρώμης Ηρώδης Αγρίππας, ο οποίος και θα τον συνόδευε στην εκστρατεία, Αντίοχος της Κομμαγήνης και Σόαιμος της Έμεσσας έστειλαν 5.000 ιππείς και 8.500 πεζούς. Έτσι ο Κέστιος Γάλλος συγκέντρωσε συνολικά περίπου 32.000 άντρες. Με αυτή την δύναμη εισέβαλε στην Γαλιλαία σπέρνοντας την καταστροφή. Οι Ιουδαίοι που είχαν καταφύγει στην ύπαιθρο επιτέθηκαν σε αυτά τα αποσπάσματα και σκότωσαν 2.000 άντρες. Στη συνεχεια ο Καισέννιος επιτέθηκε εναντίον των επαναστατών οι οποίοι βρίσκονταν στο κοντινό όρος Ασαμών και τους κατέσφαξε^.

Οι ρωμαϊκές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν στην Καισάρεια. Από την Καισάρεια ο Κέστιος Γάλλος προχώρησε στην Αντιπατρίδα. Οι Ιουδαίοι που είχαν συγκεντρωθεί για να τον αντιμετωπίσουν σε ένα πύργο που ονομάζονταν Αφεκού μόλις αντιλήφθηκαν την προσέγγιση του διαλύθηκαν. Η πόλη και τα γειτονικά χωριά πυρπολήθηκαν. Η προέλαση συνεχίστηκε. Η πόλη Λύδδα που ήταν έρημη είχε την ίδια τύχη. Έτσι ο Κέστιος Γάλλος συνέχισε την πορεία του και αφού πέρασε τη Βεθώρα, στρατοπέδευσε στην τοποθεσία Γαβαών στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ.

Η επίθεση του Κέστιου Γάλλου στην Ιερουσαλήμ

Οι επαναστάτες με αρχηγούς τον Μονόβαζο, τον Κενεδαίο, τον Νίγερ τον Περαΐτη και τον Σίλα τον Βαβυλώνιο επιτέθηκαν με σφοδρότητα στον στρατό του Κέστιου σκοτώνοντας αρκετές εκατοντάδες ενώ οι ίδιοι είχαν ελάχιστες απώλειες. Κατόπιν γύρισαν στην πόλη αφού άφησαν ορισμένους να επιτηρούν τον αντίπαλο. Οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να επιστρέψουν στο στρατόπεδο τους στην Γαβαών. Κατά την διάρκεια της πορείας τους δέχτηκαν την επίθεση μιας ομάδας επαναστατών της οποίας ηγούνταν ο Σίμων γιος του Γιώρα. Ο Ηρώδης Αγρίππας έστειλε δυο απεσταλμένους του τον Φοίβο και τον Βόρκιο με προτάσεις για ειρήνη όμως οι επαναστάτες φόνευσαν τον ένα και τραυμάτισαν τον άλλο.Ο Κέστιος αποφάσισε να προχωρήσει. Αφήνοντας το στρατόπεδο του προέλασε απωθώντας τους επαναστάτες φτάνοντας στο όρος Σκοπός που απείχε ελάχιστα από την πόλη. Εκεί στρατοπέδευσε. Αφού προετοιμάζονταν για τρεις ημέρες την τέταρτη (γύρω στα μέσα Οκτωβρίου του 66) επιτέθηκε.

Οι δυνάμεις του Κέστιου κατέλαβαν την Νέα Πόλη που ονομάζονταν και Βεζεθά και προχώρησαν ως τα τείχη που βρίσκονταν στην Άνω Πόλη πίσω από τα βασιλικά ανάκτορα. Οι επαναστάτες κλείστηκαν έντρομοι στα τείχη. Ο Κέστιος παρακίνησε τους αξιωματικούς του να επιτεθούν. Ο στρατοπεδάρχης του όμως Τυρράνιος Πρίσκος και πολλοί διοικητές μονάδων δίστασαν. Την ιδία στιγμή κάποιοι πολίτες με επικεφαλής τον Άννα γιο του Ιωνάθαν κατέλαβαν κάποιους πύργους του τείχους και με χειρονομίες και φωνές καλούσαν τους Ρωμαίους να έρθουν προς το μέρος τους για να τους ανοίξουν μια πύλη. Ο Κέστιος που εκείνη την στιγμή είχε υποστεί νευρικό κλονισμό πίστεψε ότι ήταν παγίδα και ολιγώρησε. Οι υπόλοιποι υπερασπιστές αντιλήφθηκαν έγκαιρα την προδοσία και απώθησαν τον Άννα και τους δικούς του από τα τείχη αποσοβώντας τον κίνδυνο. Ο Κέστιος στρατοπέδευσε πίσω από τα ανάκτορα και τις επόμενες πέντε ημέρες εξαπέλυσε άγριες επιθέσεις σε όλες τις πλευρές της πόλης. Την έκτη ημέρα επιτέθηκε με τοξότες και ένα επίλεκτο σώμα στην βόρεια πλευρά των τειχών του Ναού. Οι Ρωμαίοι άνοιξαν τρύπα στο τείχος και ετοιμάζονταν να ανάψουν φωτιά προκειμένου να κάψουν μια πύλη. Τρόμος έπεσε στους υπερασπιστές όμως ο Κέστιος αντί να επιμείνει, σταμάτησε την επίθεση, ανακάλεσε τον στρατό του και αποφάσισε να υποχωρήσει.

Η εφιαλτική υποχώρηση και καταστροφή των Ρωμαϊκών Λεγεώνων

Αφού διανυκτέρευσε στο στρατόπεδο του στον Σκοπό άρχισε να υποχωρεί προς τα βόρεια δεχόμενος συνεχείς επιθέσεις από τους επαναστάτες και μέχρι να φτάσει στην Γαβαών είχε πολλές απώλειες σε αξιωματικούς και στρατιώτες (σκοτώθηκε ο Πρίσκος, στρατοπεδάρχης και διοικητής της VΙης(6ης) Σιδηράς λεγεώνας (Legio VI Ferrara), ο αρχηγός του ιππικού του Αιμίλιος Ιούκουνδος, ένας χιλίαρχος ο Λογγίνος και αρκετοί άλλοι) ενώ έχασε τις αποσκευές του.

Ύστερα από λίγες ημέρες ξεκίνησε για την Βεθώρα. Η πορεία ήταν εφιαλτική επειδή οι δυνάμεις του Κέστιου έπεσαν πάνω σε μια καλοστημένη ενέδρα περίπου 2.500 Ζηλωτών που είχαν αρχηγό τον Ελεάζαρο γιο του Σίμωνα. Τελικά όταν άρχισε να νυχτώνει κατάφερε να συνεχίσει και να φτάσει στην πόλη. Από εκεί και αφού εγκατέλειψε τα περισσότερα μεταφορικά ζώα ξεκίνησε για την Αντιπατρίδα. Ακολούθησε νέα εφιαλτική καταδίωξη. Ο Κέστιος εγκατάλειψε στον δρόμο όλες τις πολεμικές του μηχανές ενώ χάθηκε και ο αετός της λεγεώνας.Τελικά κατάφερε να φτάσει στην πόλη με βαριές απώλειες (5.300 πεζούς και 480 ιππείς). Είχε διασωθεί καθώς το πολεμικό μένος των επαναστατών είχε εξασθενήσει ύστερα από μια καταδίωξη 60 χλμ.(Νοέμβριος του 66).

Αυτή ήταν μια ταπεινωτική ήττα για τις αήττητες Ρωμαϊκές Λεγεώνες. Μια ήττα που η Ρώμη δε θα την άφηνε αναπάντητη. Οι Ρωμαίοι είχαν κάνει ένα λάθος, είχαν υποτιμήσει τον αντίπαλο τους καθώς και τη μαζικότητα αυτού του κινήματος. Πίστεψαν ότι έχουν να αντιμετωπίσουν μια τοπική εξέγερση Ζηλωτων και φανατικών Ιουδαίων. Στην πραγματικότητα όμως υπήρχε μια μαζική και μεγάλη επανάσταση που θα απλώνονταν σε όλες τις περιοχές της Παλαιστίνης και στόχο είχε την εκδιωξη των Ρωμαϊκών αρχών και την αναστήλωση του παλιού Βασιλείου του Ισραήλ. Οι Ιουδαίοι πράγματι στην αρχή είχαν πολλές επιτυχίες που αιφνιδίασαν τις Ρωμαϊκές λεγεώνες και τις έκαναν να υποχωρήσουν άτακτα απ την περιοχή. Οι επαναστάτες κέρδισαν χρόνο. Οι εμφύλιες προστριβές μεταξύ των επαναστατών όμως δε θα αργήσουν να έρθουν. Και η Ρώμη δεν είχε σκοπό να αφήσει πίσω της αυτή την ταπεινωτική ήττα. Τους επόμενους μήνες θα χτυπούσε τους Ιουδαίους σκληρά με αποτέλεσμα την πλήρη καταστροφή της  Ιερουσαλήμ και την ισοπέδωση του ναού του Σολομώντα. Οι Ιουδαίοι θα εκδιωχθούν και θα σφαγιαστούν. Θα ξεριζωθούν από τον τόπο τους και θα σκορπίσουν στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας. Ετσι η καταστροφή της Ιερουσαλήμ σηματοδοτεί την Εβραϊκή Διασπορά.