Η μάχη του Τραφάλγκαρ αποτελεί τη μεγαλύτερη ναυμαχία των Ναπολεοντείων πολέμων. Σηματοδότησε μια λαμπρή νίκη του αγγλικού βασιλικού ναυτικού υπό τη διοίκηση του λόρδου Νέλσων, επί του γαλλοϊσπανικου στόλου, στις 21 Οκτωβρίου 1805, στα ανοιχτά του Ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ, κοντά στο Καντιζ. Ο Νέλσων τραυματίστηκε θανάσιμα από βολή μουσκέτου στη διάρκεια της μάχης. Ήταν ένα σημαντικό πλήγμα για την Αγγλία και τους συμμάχους της, ταυτόχρονα όμως εξασφάλισε στον Αγγλο διοικητή την αδιαφιλονίκητη θέση ενός από τους μεγαλύτερους ναυτικούς ήρωες όλων των εποχών.
Ο βρετανικός στόλος αποτελείτο από 27 πολεμικά πλοία της γραμμής και 6 φρεγάτες (στο σύνολο 2178 κανόνια και 17076 άντρες), υπό τη διοίκηση του αντιναυάρχου λόρδου Οράτιο Νέλσον, ήταν καλά εκπαιδευμένος και σε επιχειρησιακή ετοιμότητα. Ο ενωμένος γαλλοϊσπανικός στόλος αποτελείτο από 33 πολεμικά πλοία της γραμμής (από τα οποία τα 15 ισπανικά) και 7 φρεγάτες, με σύνολο 2652 κανόνια και 25200 άντρες, υπό τις διαταγές του Γάλλου αντιναυάρχου Πιερ-Σαρλ Σιλβεστερ ντε Βιλνεβ. Ωστόσο, τα γαλλικά πλοία δεν ήταν ισάξια με τα βρετανικά, ενώ είχαν έλλειψη σε ναύτες και έμπειρος αξιωματικούς (οι τελευταίοι, κυρίως αριστοκράτες ήταν πλέον λιγοστοί λόγω των διώξεων αλλά και της μετανάστευσης κατά τη Γαλλική Επανάσταση). Την Ισπανική μοίρα διοικούσε ο ναύαρχος δον Φρειδερίκος Γκαβινα. Τα πλοία του ήταν καλύτερα από τα Γαλλικά (η Ισπανία είχε σημαντική ναυτική παράδοση), αλλά τα πληρώματα ήταν ετερόκλητα και άπειρα.
Η Ειρήνη της Αμιεν (1802), που σηματοδότησε το τέλος του πολέμου της δεύτερης αντιγαλλικής συμμαχίας, δεν ήταν πάρα ένα σύντομο διάλειμμα στη σύγκρουση μεταξύ Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου. Μετά από 14 μήνες, στις 18 Μαΐου 1803 η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία ξανάρχισαν τις εχθροπραξίες. Το βρετανικό πολεμικό ναυτικό απέκλεισε αμέσως το γαλλικό στα λιμάνια της Βρεστης και της Τουλόν, υποχρεώνοντας το σε αναγκαστική αδράνεια.
Τον Δεκέμβριο του 1804 εισήλθε στον πόλεμο και η Ισπανία, στο πλευρό της Γαλλίας, με σκοπό να απομακρύνει τη βρετανική απειλή από τις αποικίες της, και διαθέτοντας έτσι στον Ναπολέων τον στόλο και τα λιμάνια της. Για να συντρίψει οριστικά το Ηνωμένο Βασίλειο ο Ναπολέων σχεδίαζε εισβολή στη Μεγάλη Βρετανία, συγκεντρώνοντας για τον σκοπό αυτό στράτευμα 161000 ανδρών στις ακτές της Μάγχης. Σύμφωνα με τα σχέδια του Ναπολέοντα, ο γαλλοϊσπανικός στόλος, υπό τη διοίκηση του ναυάρχου Βιλνεβ (τον οποίο είχε αποκλείσει ο Νέλσον στο λιμάνι της Τουλονης), έπρεπε να ξεφύγει από τον αποκλεισμό και να κατευθυνθεί προς τις Δυτικές Ινδίες. Τον ίδιο ελιγμό έπρεπε να εκτελέσει και ο διοικητής της ναυτικής μοίρας Ονορε Γκαρντομ, αποκλεισμένος στη Βρεστη από τον ναύαρχο Ουίλιαμ Κορνουαλις. Και οι δυο μαζί θα έπρεπε στη συνέχεια να επιτεθούν στις αγγλικές αποικίες στην Καραϊβική για 1-2 μήνες, για να επιστρέψουν κατόπιν στην Ευρώπη και να απελευθερώσουν τα υπόλοιπα γαλλικά και συμμαχικά πλοία που παρέμεναν παγιδευμένα στα λιμάνια της Ευρώπης από τις αγγλικές μοίρες.
Με τον τρόπο αυτό αναμενόταν να δημιουργηθεί ένας μεγάλος και ανίκητος στόλος που θα διέσχιζε στη συνέχεια τη Μάγχη. Ο Βιλνεβ κατάφερε να ξεφύγει από τα αγγλικά πλοία και κατευθύνθηκε προς τον Ατλαντικό. Τη στιγμή της διαφυγής του Βιλνεβ ο Νέλσων απουσίαζε προσωρινά, αλλά όταν πληροφορήθηκε τη διάσπαση του αποκλεισμού κατευθύνθηκε αμέσως με τα πλοία του προς την ανατολική Μεσόγειο, πιστεύοντας ότι ο στόχος του εχθρού ήταν για ακόμα μια φορά η Αίγυπτος. Μετά από μάταιη αναζήτηση στα νερά αυτά έφτασε τελικά στις Δυτικές Ινδίες, συγκεκριμένα στο Τρίνινταντ, όπου υπολόγιζε να συναντήσει τελικά τον Βιλνεβ(ο οποίος ενεργούσε μόνος, καθώς ο διοικητής μοίρας Γκαντομ δεν κατάφερε να φύγει από την Ευρώπη), βασισμένος σε λανθασμένα στοιχεία των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών της εποχής. Για μεγάλο μέρος του καλοκαιριού οι δυο εχθροί επιδόθηκαν σε αβέβαιη αμοιβαία αναζήτηση σε διάφορες περιοχές του ωκεανού, η οποία απέβη τελικά άκαρπη. Τον Αύγουστο ο Νέλσων επέστρεψε στην πατρίδα του και στις 14 Σεπτεμβρίου ξαναβγήκε στη θάλασσα, επιβιβασμένος αυτή τη φορά στο HMS Victory.
Διαβάστε Επίσης: Η Μάχη του Μαρένγκο- Ο Ναπολέων διασχίζει τις Άλπεις και διώχνει τους Αυστριακούς απο τη Βόρεια Ιταλία.
Εν τω μεταξύ, έφτασε η είδηση ότι ο Βιλνεβ είχε σαλπάρει για το Καντιθ, έχοντας συγκεντρώσει νέες δυνάμεις.
Στις 28 Σεπτεμβρίου ο Νέλσων συγκέντρωσε το κύριο σώμα του αγγλικού στόλου στα ανοιχτά του Καντιθ και, αφού άφησε μερικά πλοία να ελέγξουν κρυφά τις κινήσεις των αντιπάλων, απομακρύνθηκε από την περιοχή. Στις 19 Οκτωβρίου του 1805 ο ενωμένος στόλος απέπλευσε από το Καντιθ με προορισμό την Καρθαγένη, ακολουθούμενος από τις αγγλικές φρεγάτες που κρατούσαν ενήμερο τον Νέλσων. Το πρωινό της 2ης Οκτωβρίου ο βρετανικός στόλος επιτέθηκε στον γαλλοϊσπανικό, παραπεταγμένο στην παραδοσιακή μακριά μονή γραμμή, στα ανοιχτά του Ακροατηρίου Τραφάλγκαρ, στα νότια του Καντιθ.
Γύρω στις 11:30 ο Νέλσων επιτέθηκε στο κέντρο και την οπισθοφυλακή του εχθρικού σχηματισμού, ενώ η γαλλοισπανικη εμπροσθοφυλακή, υπό τη διοίκηση του υποπλοίαρχου Μαγκον, είχε απομακρυνθεί πολύ και ήταν αδύνατον να συμμετάσχει στη μάχη.
Τη στιγμή που ο Βιλνέβ ακολούθησε μια κλασσική τακτική και παράταξη και είχε τα πλοία του σε μια γραμμή με την πλώρη στο βορρά, ο Νέλσον που βρισκόταν δυτικά από τη γαλλική παράταξη, χώρισε τα πλοία του σε δυο μοίρες και επιτέθηκε το μεσημέρι κάθετα στο γαλλικό στόλο
Ο Νέλσων παρέταξε τα πλοία του σε δυο τμήματα, το ένα υπό τη διοίκηση του αντιναυάρχου Κολιγουντ, επιβιβασμένο στο Royal Sovereign, και το άλλο υπό τη διοίκηση του ίδιου, επιβιβασμένο στο HMS Victory. Ο ελιγμός, ιδιαίτερα ασυνήθιστος σε σβέση με τον παραδοσιακό σχηματισμό της μονής γραμμής, αποτελούσε μια ριψοκίνδυνη αλλά ιδιοφυή ιδέα του Αγγλου ναυάρχου: το κύριο μειονέκτημα ήταν η ευπάθεια των ναυαρχίδων και των πλοίων συνοδείας, που αυθόρμητα μπήκαν σε σχηματισμό Τ, εκμαθημένα σε διασταυρωμένα πυρά ολόκληρου του εχθρικού στόλου. Αντίθετα το πλεονέκτημά ήταν η δυνατότητα κάθε πλοίου να βάλει με όλα τα όπλα, σε αντίθεση με τα γαλλοισπανικα που ήταν αναγκασμένα να χρησιμοποιούν μόνο τη μια πλευρά κανονιών.
Χάρη στην ιδέα του Νέλσων τα αγγλικά πλοία κατάφεραν να εισχωρήσουν στα μεσοδιαστήματα της μακριάς γραμμής, ξεκινώντας μια άγρια συμπλοκή που από την αρχή φάνηκε ευνοϊκή για τους Αγγλους. Η σύγκρουση μαινόταν για πέντε ώρες, με το σύνολο των εμπλεκομένων να επιδεικνύει μεγάλη γενναιότητα. Γύρω στις 13.30 ο Νέλσων τραυματίστηκε στη γέφυρα του HMS Victory και πέθανε δυο ώρες μετά. Ωστόσο, η σημαία του κυμάτιζε καθ όλη τη διάρκεια της μάχης, προκείμενου να διατηρηθεί το ηθικό του στόλου. Λίγο μετά τις 14:00 ο ναύαρχος Βιλνεβ, επιβιβασμένος στη μισοκατεστραμμένη γαλλική ναυαρχίδα Μπισεντορ μαζί με το επιτελείο του, παραδόθηκε στους Αγγλους.
Η μάχη συνεχίστηκε με σκληρές επιμέρους αναμετρήσεις μέχρι το δειλινό. Ο γαλλοϊσπανικός στόλος έχασε συνολικά 19 πλοία (18 κυριεύτηκαν και ένα βυθίστηκε) Οι Γάλλοι μετρούσαν 3373 νεκρούς και 1155 τραυματίες, ενώ οι Ισπανοί περίπου 3000 νεκρούς και τραυματίες συνολικά (μεταξύ των οποίων και ο ναύαρχος Γκραβινα, που πέθανε λίγο αργότερα). Τα βρετανικά πλοία υπέστησαν σοβαρές απώλειες (ανάμεσα τους και το Victory) αλλά δε χάθηκε κανένα. Οι νεκροί Αγγλοι έφτασαν τους 449 (περιλαμβανομένου και του ναυάρχου Νέλσον) και οι τραυματίες τους 1246.
Ο Ναύαρχος Νέλσον έγινε ο μεγαλύτερος στρατιωτικός ήρωας της Βρετανίας και πηγή έμπνευσης για το Βασιλικό Ναυτικό. Στα 1808 ο “Κίονας του Νέλσον” ανεγέρθηκε στο Δουβλίνο για να τιμήσει τον Νέλσον και τις νίκες του (πολλοί απ’ τους ναύτες που πήραν μέρος στη Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ ήταν Ιρλανδοί) και σωζόταν μέχρι το 1966, οπότε και καταστράφηκε από υποστηρικτές του Ι.Ρ.Α. Η πασίγνωστη πλατεία Τραφάλγκαρ του Λονδίνου πήρε το όνομά της από την τοποθεσία της ναυμαχίας. Από πάνω της δεσπόζει το άγαλμα του Νέλσον πάνω στη “Στήλη του Νέλσον” που ανεγέρθηκε το 1843.
Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι δεν κρίθηκαν στο Τραφάλγκαρ. Ο Ναπολέων διέλυσε τη συμμαχία στην περίφημη μάχη του Αούστερλιτς, παραμένοντας κυρίαρχος στην ξηρά. Όμως η Αγγλία θα ήταν θαλασσοκράτειρα και οι πρώτοι που θα τολμούσαν να την αμφισβητήσουν ήταν οι Γερμανοί στη Γιουτλάνδη μετά από ένα αιώνα! Επίσης η Αγγλία απέφυγε τη γαλλική εισβολή που αν πετύχαινε θα σήμαινε και την γαλλική παντοκρατορία.