Με δύναμη μικρότερη των 700 ανδρών, 100 αλόγων και 20 κανονιών, ο Ερνάν Κορτές εισέβαλε και κατέκτησε την Αυτοκρατορία των Αζτέκων που είχε περισσότερους από 5.000.000 κατοίκους. Ποτέ πριν μια τόσο μικρή δύναμη δεν κατάφερε να κατακτήσει μια τόσο μεγάλη περιοχή και να αποκτήσει τόσο τεράστιο πλούτο.
Από την εποχή της «ανακάλυψης» του Νέου Κόσμου με τα ταξίδια του Χριστόφορου Κολόμβου την τελευταία δεκαετία του 15ου αιώνα, πολλοί τυχοδιώκτες, στρατιώτες και εξερευνητές διέσχισαν τον Ατλαντικό αναζητώντας τον μεγάλο πλούτο των ιθαγενών λαών. Ο σημαντικότερος από αυτούς τους θησαυρούς λεγόταν ότι ανήκε στην Αυτοκρατορία των Αζτέκων, η οποία εκτεινόταν στο μεγαλύτερο μέρος του κεντρικού Μεξικού και της χερσονήσου Γιουκατάν.
Οι Αζτέκοι, αρχικά μια νομαδική φυλή του βορρά, κυβερνούσαν την περιοχή από την εποχή της άφιξής τους περί το 1200. Σε περίοδο τριακοσίων ετών είχαν κατακτήσει και αφομοιώσει τις περισσότερες τοπικές φυλές, συγκεντρώνοντας τεράστια αποθέματα χρυσού, αργύρου και πολύτιμων λίθων. Αν και προοδευμένοι με διάφορους τρόπους –περιλαμβανομένων των οικοδομικών κατασκευών, της αστρονομίας και του εμπορίου- οι ηγέτες τους τελούσαν ανθρωποθυσίες σαν βασικό τμήμα της λατρείας του ήλιου και άλλων θεών.
Ο Ερνάν Κορτές πήγε στον Νέο Κόσμο το 1511 και έζησε αρκετά χρόνια σαν ευγενής γαιοκτήμων στο νησί Ισπανιόλα της Καραϊβικής. Εντυπωσιασμένος όμως από τις ιστορίες για χρυσό και πλούτη στο Μεξικό, πήρε άδεια το 1518 να εξερευνήσει τις μεξικανικές ακτές. Σκόπευε να γίνει κατακτητής και δεν υπήρχε τίποτε που θα εμπόδιζε τις επιδιώξεις του. Τον Φεβρουάριο του 1519 περιέπλευσε τις ακτές του Γιουκατάν πριν αποβιβαστεί στο σημερινό Ταμπάσκο. Μόλις βγήκαν στην ακτή οι 700 άνδρες του, έκαψε τον στόλο του για να μην υπάρχει μέσο επιστροφής του μικρού στρατού του.
Διαβάστε επίσης: Η Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο που σηματοδότησε την έναρξη της Εποχής των Ανακαλύψεων και της Ισπανικής κυριαρχίας
Ύστερα έκανε συμμαχίες με τοπικές φυλές που εχθρεύονταν τους Αζτέκους και έμαθε από αυτές την ύπαρξη της πλούσιας πόλης Τενοτστιτλάν στο κεντρικό μέρος της χώρας. Καθ’ οδόν προς το εσωτερικό στρατολόγησε νέους συμμάχους από τις τοπικές φυλές. Φρόντισε επίσης να εκμεταλλευτεί τον αζτεκικό μύθο του λευκού, γενειοφόρου θεού-βασιλιά ονόματι Κετζαλκοάτλ ο οποίος, συμφώνως προς τον θρύλο, είχε διδάξει στους Αζτέκους την αγροκαλλιέργεια και τον τρόπο διακυβέρνησής τους.
Οι Αζτέκοι πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση όταν ο στρατός του Κορτές έφτασε στο Τενοτστιτλάν, αλλά ο φόβος από τα άλογα και τα πυροβόλα όπλα των Ισπανών, σε συνδυασμό με τον θρύλο του «λευκού θεού» Κετζαλκοάτλ, τους οδήγησε σύντομα σε παράδοση. Ο Κορτές μπήκε στην πόλη στις 8 Νοεμβρίου 1519, συνέλαβε τον Αζτέκο ηγέτη Μοντεζούμα και απαίτησε αποζημίωση σε χρυσάφι και άλλους θησαυρούς. Μόλις είχε αρχίσει να συγκεντρώνει τον πλούτο των Αζτέκων πληροφορήθηκε ότι ένα εκστρατευτικό σώμα υπό τον Πάνφιλο ντε Ναρβάεθ είχε αποβιβαστεί στη Βερακρούς με εντολές να συλλάβει τον Κορτές για υπέρβαση διαταγών και να τον μεταφέρει στην Ισπανιόλα.
Τότε διαίρεσε τον στρατό του, άφησε τον μισό στο Τενοτστιτλάν και με τον υπόλοιπο βάδισε κατά της ακτής. Φτάνοντας στη Βερακρούς επιτέθηκε διά νυκτός, αιχμαλώτισε τον Ναρβάεθ και έπεισε τους επιζώντες αντιπάλους του να τον ακολουθήσουν στα πλούτη του Μεξικού. Ωστόσο, λίγο μετά την επιστροφή του στο Τενοτστιτλάν, οι Αζτέκοι επαναστάτησαν στις 30 Ιουνίου 1520 και του ζήτησαν να εγκαταλείψει την πόλη. Τον επόμενο χρόνο ο Κορτές αναδιοργάνωσε τον μικρό ισπανικό στρατό του και στρατολόγησε νέους ιθαγενείς. Την άνοιξη του 1521 βάδισε εκ νέου κατά του Τενοτστιτλάν έχοντας μαζί του 700 Ισπανούς και πάνω από 60.000 ιθαγενείς της Τλαξκάλα.
Το Τενοτστιτλάν ήταν δύσκολο να δεχτεί επίθεση γιατί ήταν χτισμένο εξ ολοκλήρου στη μέση μιας μεγάλης λίμνης, έχοντας πρόσβαση μόνο από μια σειρά διαδρόμων. Ο Κορτές έφτιαξε πολιορκητικούς πύργους ούτως ώστε να μπορούν τα πυροβόλα και οι βαλλίστρες του να χτυπούν την πόλη, ενώ παραλλήλως ετοίμασε βάρκες για να διασχίσει τη λίμνη. Η πολιορκία της πόλης κράτησε τρεις μήνες, στη διάρκεια των οποίων η αντίσταση των Αζτέκων εξασθένισε από έλλειψη εφοδίων και από την εξάπλωση ευρωπαϊκών ασθενειών, όπως η ευλογιά και η ιλαρά, στις οποίες δεν είχαν ανοσία.
Μετά από δέκα εβδομάδες επιθέσεων και αντεπιθέσεων, οι Ισπανοί απέκτησαν ένα προγεφύρωμα και ακολούθως πολέμησαν δρόμο με δρόμο μέχρις ότου εξουδετέρωσαν τους αμυνόμενους στις 13 Αυγούστου 1521. Έξω από την πόλη, οι φυλές τις οποίες είχαν υποτάξει οι Αζτέκοι έκαναν επιθέσεις στο ένα χωριό μετά το άλλο, καταστρέφοντάς τα και σκοτώνοντας τους επιζώντες.
Ο Κορτές, έχοντας αμνηστευθεί από την ισπανική κυβέρνηση όταν διαπιστώθηκε ο πλούτος που είχε συγκεντρώσει, άρχισε αμέσως την εξαγωγή του χρυσού και των άλλων θησαυρών των Αζτέκων. Τα επόμενα 40 χρόνια πάνω από εκατό τόνοι χρυσού, δηλαδή διπλάσια ποσότητα από όση υπήρχε τότε σε ολόκληρη την Ευρώπη, μεταφέρθηκαν στα σεντούκια της Ισπανίας. Σχεδόν 7.000 τόνοι αργύρου και άλλοι θησαυροί από το Μεξικό διέσχισαν τον Ατλαντικό. Πέρα από τα πλούτη, οι Ισπανοί έφεραν στην Ευρώπη τα προϊόντα του Νέου Κόσμου, μεταξύ των οποίων τις πατάτες, τον καφέ και το καλαμπόκι. Η ικανοποιημένη ισπανική κυβέρνηση ονόμασε τον Κορτές γενικό διοικητή της Νέας Ισπανίας. Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Κορτές έκανε και άλλες εκστρατείες στον Νέο Κόσμο πριν αποσυρθεί στην Ισπανία, όπου έζησε μέσα σε διακρίσεις μέχρι τον θάνατό του το 1547.
Η μάχη του Τενοτστιτλάν επέβαλε την κυριαρχία της Ισπανίας στην κεντρική Αμερική τα επόμενα 300 χρόνια. Ακόμη και σήμερα η γλώσσα και η θρησκεία της κυριαρχούν στην περιοχή. Ο πλούτος που προήλθε από αυτές τις χώρες χρηματοδότησε την ισπανική κατάκτηση της νότιας Αμερικής και πολλών άλλων περιοχών της γης. Άμεσο αποτέλεσμα της μάχης ήταν να γίνει η Ισπανία το ισχυρότερο κράτος του κόσμου μέχρι την καταστροφή της Ισπανικής Αρμάδας μισόν αιώνα αργότερα. Η νίκη του Κορτές στο Τενοτστιτλάν άλλαξε τη ροή της ιστορίας και το μέλλον τόσο της ηπείρου όσο και των κατοίκων της. Η μόνη μάχη που μπορεί να συγκριθεί μαζί της είναι η ακόμη σημαντικότερη νίκη του Φρανθίσκο Πιθάρο στην Καχαμάρκα μια δεκαετία αργότερα, η οποία πρόσφερε στην Ισπανία τον έλεγχο ολόκληρης σχεδόν της νότιας Αμερικής.