Η Μάχη της Αδριανούπολης (9 Αυγούστου 378) διεξήχθη μεταξύ του ανατολικού ρωμαϊκού στρατού υπό την ηγεσία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ουάλη και των Γότθων επαναστατών και Αλανών με επικεφαλής τον Φριτίγερνο. Η μάχη έγινε στην περιοχή της Αδριανούπολης, στη ρωμαϊκή επαρχία της Θράκης. Έληξε με μια συντριπτική νίκη των Γότθων και τον θάνατο του Ρωμαικού αυτοκράτορα Ουάλη. Ήταν μέρος του Γοτθικού Πολέμου (376–382), και θεωρείται συχνά ως η έναρξη των γεγονότων που οδήγησαν στην πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 5ο αιώνα.
Ιστορικό
Η εμφάνιση των Γότθων στο ιστορικό προσκήνιο έγινε κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ., όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βρισκόταν σε μεγάλη πολιτική, στρατιωτική και οικονομική κρίση. Σε μια από τις εισβολές τους μάλιστα, νίκησαν τους Ρωμαίους στην καταστρεπτική μάχη μάχη του Abritus (σημ. Ράζγκραντ, στη Βουλγαρία) το 251 μ.Χ.. Σε εκείνη τη μάχη σκοτώθηκε ο ίδιος ο αυτοκράτορας Δέκιος.
Η πρώτη απώθηση των Γότθων πραγματοποιήθηκε το 268 μ.Χ. στη μάχη της Ναϊσσού, όπου ο αυτοκράτορας Κλαύδιος Γ’ τους νίκησε και πήρε το προσωνύμιο «Γοτθικός». Μετά από αυτή τη μάχη και πλήγματα που κατάφερε εναντίον τους ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός, οι Γότθοι δεν ξαναενόχλησαν τους Ρωμαίους. Από τα ανατολικά όμως, κατά το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα, έκαναν την εμφάνισή τους οι Ούννοι οι οποίοι υπέταξαν διάφορους λαούς και ανάγκασαν άλλους να φύγουν και να συσσωρευτούν στο φυσικό σύνορο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, τον Δούναβη. Ανάμεσα σε αυτούς τους λαούς ήταν οι Βησιγότθοι και οι, ιρανικής προέλευσης, Αλανοί.
Το 376, οι Γότθοι, με επικεφαλής τους Αλάβιβο και Φριτίγερνο ζήτησαν να τους επιτραπεί να εγκατασταθούν στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αφού εκτοπίστηκαν από τα εδάφη τους λόγω των επιδρομών των Ούννων. Ελπίζοντας ότι θα γίνονταν αγρότες και στρατιώτες στην υπηρεσία της Αυτοκρατορίας, ο ανατολικός Ρωμαίος αυτοκράτορας Βαλεντινιανός τους επέτρεψε να εγκατασταθούν στην Αυτοκρατορία ως σύμμαχοι (foederati). Μόλις πέρασαν τον Δούναβη και μπήκαν στο ρωμαϊκό έδαφος, ωστόσο, η ανεντιμότητα των Ρωμαίων διοικητών Λουπικίνη και Μάξιμου οδήγησε τους νεοφερμένους Γότθους σε εξέγερση μετά από πολλές κακουχίες. Στη συνέχεια ο Βαλεντινιανός οδήγησε τους Γότθους πίσω στον Δούναβη. Το 378, ο Βαλεντινιανός πέθανε αφήνοντας τον 16χρονο γιο του Γρατιανό ως Αύγουστο της Δύσης.
Ο Ουάλης έφυγε από την Αντιόχεια για την Κωνσταντινούπολη και έφτασε εκεί στις 30 Μαΐου. Διόρισε τον Σεβαστιανό, νεοαφιχθέντα από την Ιταλία, να αναδιοργανώσει τα ρωμαϊκά στρατεύματα στη Θράκη. Ο Σεβαστιανός πήρε τους 2.000 λεγεωνάριους του και βάδισε προς την Αδριανούπολη. Στην πορεία συνάντησαν και έστησαν ενέδρα σε μικρά αποσπάσματα Γότθων. Ο Φριτίγερνος ως αρχηγός των Γότθων συγκέντρωσε τις δυνάμεις του στη Νικόπολη για να αντιμετωπίσει τη ρωμαϊκή απειλή.
Εκείνη την εποχή, μεγάλο μέρος του στρατού του Δυτικού Ρωμαικού Αυτοκράτορα Γρατιανού βρισκόταν στην Παννονία, όπου βρίσκονταν στο ενδιάμεσο των κύριων γοτθικών επιθέσεων πέρα από τον Ρήνο. Αφού οι Ρωμαίοι ανασυντάχθηκαν και νίκησαν εχθρικά Γερμανικά φύλα κοντά στην Αργενταρία (κοντά στο σύγχρονο Colmar, Γαλλία), ο στρατός του Γρατιανού ταξίδεψε ανατολικά.
Όταν έμαθε για την επιτυχία του Σεβαστιανού εναντίον των Γότθων και για τη νίκη του Γρατιανού επί των γερμανικών φύλων, ο Ουάλης ήταν περισσότερο από έτοιμος για μια δική του νίκη. Για να ενωθεί με τις δυνάμεις του Σεβαστιανού πριν αντιμετωπίσει τους Γότθους, ο Ουάλης μετέφερε τον στρατό του από την Μελαντία στην Αδριανούπολη. Στις 6 Αυγούστου, ένα αναγνωριστικό απόσπασμα ενημέρωσε τον Ουάλη ότι περίπου 10.000 Γότθοι προχωρούσαν προς την Αδριανούπολη. Κατά την προετοιμασία του στρατού του στην Αδριανούπολη, ο Ουάλης οχύρωσε το στρατόπεδό του τόσο με τάφρους όσο και με επάλξεις.
Ο Ριχομέρης, που εστάλη εκ των προτέρων στην Αδριανούπολη από τον Γρατιανό , μετέφερε μια επιστολή που ζητούσε από τον Ουάλη να περιμένει την άφιξή του με ενισχύσεις πριν εμπλακεί στη μάχη. Οι αξιωματικοί του Ουάλη του συνέστησαν επίσης να περιμένει τον Γρατιανό, αλλά ο Ουάλης, θέλοντας να κερδίσει μόνος του την δόξα της νίκης, αποφάσισε να πολεμήσει χωρίς να περιμένει.
Οι Γότθοι παρακολουθούσαν επίσης τους Ρωμαίους, και στις 8 Αυγούστου, ο Φριτίγερνος έστειλε έναν απεσταλμένο να προτείνει ειρήνη και συμμαχία με αντάλλαγμα να τους δοθεί άδεια να εγκατασταθούν στην ρωμαϊκή επικράτεια. Βέβαιος ότι θα ήταν νικητής λόγω της υποτιθέμενης αριθμητικής του υπεροχής, ο Ουάλης απέρριψε αυτές τις προτάσεις. Ο Ουάλης όμως δεν είχε υπολογίσει το Γοτθικό ιππικό που είχε κανει μια μακρά πορεία νότια για να βρεί τροφή και λίγο πρίν την μαχη θα ενωνόταν με τις κύριες δυνάμεις του Φριτίγερνου.
Διαβάστε Επίσης: Μάχη της Μιλβίας Γέφυρας: To όραμα του Κωνσταντίνου και η μεταστροφή της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας προς τον Χριστιανισμό.
Σύνθεση των ρωμαϊκών στρατευμάτων
Ο στρατός του Ουάλη περιλάμβανε στρατεύματα από τρεις ρωμαϊκούς στρατούς: τον Στρατό της Θράκης, με έδρα τα ανατολικά Βαλκάνια, ο οποίος υπέστη σοβαρές απώλειες το 376–377, την 1η Στρατιά και τη 2η Στρατιά που έδρευαν κανονικά στην Κωνσταντινούπολη σε καιρό ειρήνης, αλλά είχαν δεσμευτεί στα περσικά σύνορα το 376 και στάλθηκαν δυτικά το 377-378.
Ο στρατός του Ουάλη περιελάμβανε μονάδες βετεράνων, ανδρών συνηθισμένων στον πόλεμο. Ολόκληρη η δύναμη αποτελούνταν από επτά λεγεώνες– μεταξύ των οποίων ήταν η Legio I Maximiana και αυτοκρατορικοί εφέδροι– από 700 έως 1000 άνδρες η καθεμία. Το ιππικό αποτελούνταν από έφιππους τοξότες (sagittarii) και Scholae (την αυτοκρατορική φρουρά). Αυτές οι δυνάμεις, ωστόσο, επιτέθηκαν πρόωρα, ενώ διεξάγονταν ακόμα ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, και τελικά τράπηκαν σε φυγή. Υπήρχαν επίσης μοίρες αραβικού ιππικού, αλλά ήταν πιο κατάλληλες για αψιμαχίες παρά για μάχες.
Αρκετοί σύγχρονοι ιστορικοί προσπάθησαν να εκτιμήσουν τη δύναμη του στρατού του Ουάλη . Ο Warren Treadgold υπολογίζει ότι, μέχρι το 395, η Στρατιά της Θράκης είχε 24.500 στρατιώτες, ενώ η 1η και η 2η Στρατιά είχαν 21.000 η καθεμία. Ωστόσο, ορισμένοι σύγχρονοι ιστορικοί υπολογίζουν τον πραγματικό αριθμό των ρωμαϊκών στρατευμάτων που πήραν μέρος στην μάχη σε 15.000 άνδρες, 10.000 πεζούς και 5.000 ιππείς.
Σύνθεση των γοτθικών δυνάμεων
Υπήρχαν πιθανώς δύο κύριοι γοτθικοί στρατοί νότια του Δούναβη. Ο Φριτίγερνος ηγήθηκε ενός στρατού, που στρατολογήθηκε σε μεγάλο βαθμό από εξόριστους Γότθους, ενώ ο Αλάθεος και ο Σάφραξ ηγήθηκαν ενός άλλου Γοτθικού στρατού. Ο Φριτίγερνος έφερε τους περισσότερους αν όχι όλους τους μαχητές του στη μάχη και φαίνεται να ηγήθηκε της κύριας Γοτθικής δύναμης. Ο Αλάθεος και ο Σάφραξ έφεραν το ιππικό τους στη μάχη «κατεβαίνοντας σαν κεραυνός εναντίων των Ρωμαίων». Αυτές οι δυνάμεις περιελάμβαναν και Αλανούς.
Οι γοτθικοί στρατοί ήταν κυρίως πεζοί, με κάποιο ιππικό, το οποίο ήταν πολύ σημαντικό στη μάχη της Αδριανούπολης. Μερικά παλαιότερα έργα αποδίδουν τη γοτθική νίκη σε συντριπτικούς γοτθικούς αριθμούς, στο γοτθικό ιππικό και μερικές φορές στη γοτθική χρήση αναβολέων. Πιο πρόσφατα επιστημονικά έργα συμφωνούν κυρίως ότι οι στρατοί είχαν παρόμοιο μέγεθος, ότι το γοτθικό πεζικό ήταν πιο αποφασιστικό από το ιππικό τους και ότι ούτε οι Ρωμαίοι ούτε οι Γότθοι χρησιμοποιούσαν αναβολείς μέχρι τον 6ο αιώνα, που πιθανότατα έφεραν οι Άβαροι .
Ο Αμμιανός καταγράφει ότι οι Ρωμαίοι ανιχνευτές υπολόγισαν 10.000 γότθους στρατιώτες, αλλά ο Αμμιανός το απέρριψε αυτό. Αυτό φαίνεται να οφείλεται στο ότι οι δυνάμεις του Αλάθεου και του Σαφράξ ήταν μακριά όταν οι Ρωμαίοι ανιχνευτές υπολόγισαν τον αριθμό των Γότθων πριν από τη μάχη. Αρκετοί σύγχρονοι ιστορικοί έχουν υπολογίσει τη δύναμη των γοτθικών στρατών σε 12.000–15.000.
Μάχη
Η μάχη έλαβε χώρα σε απόσταση λίγων ωρών από την πόλη της Αδριανούπολης, αλλά η ακριβής τοποθεσία της είναι αβέβαιη. Το πρωί της 9ης Αυγούστου, ο Ουάλης βγήκε απο την Αδριανούπολη, όπου άφησε το αυτοκρατορικό ταμείο και τη διοίκηση. Οι ανιχνευτές τον ενημέρωσαν για τη θέση του γοτθικού στρατοπέδου βόρεια της πόλης. Ο Ουάλης έφτασε εκεί γύρω στο μεσημέρι μετά από πορεία οκτώ μιλίων σε δύσκολο έδαφος.
Τα ρωμαϊκά στρατεύματα έφτασαν στην περιοχή κουρασμένα, και σταμάτησαν όταν αντίκρισαν το γοτθικό στρατόπεδο που είχε στηθεί στην κορυφή ενός λόφου. Οι Γότθοι, εκτός από το οχυρωμένο στρατόπεδο τους, υπερασπίστηκαν και τον κύκλο των βαγονιών τους, μέσα στον οποίο βρίσκονταν οι οικογένειες και τα υπάρχοντά τους. Ο στόχος του Ουάλη ήταν να καθυστερήσει τους Ρωμαίους, προκειμένου να δώσει αρκετό χρόνο στο γοτθικό ιππικό να φτάσει. Τα χωράφια κάηκαν από τους Γότθους για να καθυστερήσουν και να παρενοχλήσουν τους Ρωμαίους με καπνό και ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για ανταλλαγή ομήρων. Οι διαπραγματεύσεις εξόργισαν τους Ρωμαίους στρατιώτες που φαινόταν να κατέχουν την ισχυρότερη θέση, αλλά κέρδισαν πολύτιμο χρόνο για τον Φριτίγερνο.
Ορισμένες ρωμαϊκές μονάδες ξεκίνησαν τη μάχη χωρίς διαταγές, πιστεύοντας ότι θα είχαν μια εύκολη νίκη και ίσως ήταν υπερβολικά πρόθυμοι να εκδικηθούν τους Γότθους μετά από δύο χρόνια ανεξέλεγκτης καταστροφής σε όλα τα Βαλκάνια. Το Αυτοκρατορικό βαρύ πεζικό και οι ταξότες υπό τις διαταγές του Ιβηρικού πρίγκιπα Βακούριου επιτέθηκαν, αλλά χωρίς υποστήριξη του υπόλοιπου στρατού απωθήθηκαν εύκολα. Τότε η ρωμαϊκή αριστερή πτέρυγα έφτασε στον κύκλο των βαγονιών, αλλά ήταν πολύ αργά.
Εκείνη τη στιγμή, το γοτθικό ιππικό, επιστρέφοντας από μια αποστολή αναζήτησης τροφής, έφτασε για να υποστηρίξει το πεζικό. Το ιππικό περικύκλωσε τα ρωμαϊκά στρατεύματα, που ήταν ήδη σε αταξία μετά την αποτυχία της πρώτης επίθεσης. Οι Ρωμαίοι υποχώρησαν στη βάση του λόφου όπου δεν μπόρεσαν να κάνουν ελιγμούς, κουρασμένοι από το βάρος της πανοπλίας τους και των μεγάλων ασπίδων τους. Οι απώλειες, η εξάντληση και η ψυχολογική πίεση οδήγησαν στη καταστροφή του ρωμαϊκού στρατού. Το ιππικό συνέχισε την επίθεσή του και οι μάχες συνεχίστηκαν μέχρι το βράδυ.
Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο ίδιος ο Αυτοκράτορας εγκαταλείφθηκε από τους φρουρούς του. Κάποιοι προσπάθησαν να τον ανασύρουν, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του ιππικού τράπηκε σε φυγή. Η τελική μοίρα του Ουάλη είναι άγνωστη. Μπορεί να πέθανε ανώνυμα στο πεδίο της μάχης. Το σώμα του όμως δεν βρέθηκε ποτέ. Μια εναλλακτική ιστορία κυκλοφόρησε μετά τη μάχη ότι ο Ουάλης είχε δραπετεύσει από το πεδίο με έναν σωματοφύλακα και μερικούς ευνούχους και κρύφτηκε σε ένα σπίτι αγρότη. Ο εχθρός επιχείρησε να λεηλατήσει το σπίτι, προφανώς αγνοώντας ότι ο Ουάλης ήταν μέσα. Οι άνδρες του Ουάλη έριξαν βέλη από τον δεύτερο όροφο για να υπερασπιστούν το σπίτι και σε απάντηση οι Γότθοι το έβαλαν φωτιά. Ο σωματοφύλακας πήδηξε έξω από το παράθυρο και είπε στους Γότθους ποιός ήταν μέσα, αλλά ήταν πολύ αργά. Ο Ουάλης χάθηκε στις φλόγες.
Συνέπεια
Σύμφωνα με τον ιστορικό Αμμιανό , οι Γότθοι βάδισαν αμέσως προς την πόλη της Αδριανούπολης και προσπάθησαν να την καταλάβουν. Ο Αμμιανός δίνει λεπτομερή περιγραφή της αποτυχίας τους. Ο Αμμιανός αναφέρεται σε μεγάλο αριθμό Ρωμαίων στρατιωτών που δεν είχαν φύγει απο την πόλη και που πολέμησαν τους πολιορκητές Γότθους κάτω από τα τείχη. Το ένα τρίτο του ρωμαϊκού στρατού κατάφερε να υποχωρήσει, αλλά οι απώλειες ήταν πάρα πολλές. Πολλοί αξιωματικοί, ανάμεσά τους και ο στρατηγός Σεβαστιανός, σκοτώθηκαν στη χειρότερη ρωμαϊκή ήττα από τη Μάχη της Έδεσσας, το χειρότερο σημείο της Κρίσης του Τρίτου Αιώνα .
Η μάχη ήταν ένα συντριπτικό πλήγμα για την ύστερη Ρωμαική αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα την καταστροφή του ανατολικού ρωμαϊκού πυρήνα του στρατού, τον θάνατο πολύτιμων διοικητών και την καταστροφή σχεδόν όλων των οπλοστασίων στις παραδουνάβιες επαρχίες μετά τη μάχη. Η έλλειψη αποθεμάτων για τον στρατό επιδείνωσε την κρίση στρατολόγησης. Παρά τις απώλειες, η μάχη της Αδριανούπολης δεν σηματοδότησε το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επειδή η αυτοκρατορική στρατιωτική δύναμη αποδυναμώθηκε μόνο προσωρινά.
Η ήττα στην Αδριανούπολη σήμαινε ότι οι “βάρβαροι”, που πολεμούσαν υπέρ ή κατά των Ρωμαίων, είχαν γίνει ισχυροί αντίπαλοι. Οι Γότθοι, αν και εν μέρει “εξημερώθηκαν” από τον νέο Αυτοκράτορα τον Θεοδόσιο Α’ (ο οποίος τους δέχτηκε για άλλη μια φορά ως συμμαχικές φυλές), ποτέ δεν εκδιώχθηκαν, εξοντώθηκαν ή αφομοιώθηκαν. Παρέμειναν ως μια ξεχωριστή οντότητα εντός των συνόρων της Αυτοκρατορίας, για λίγα χρόνια δρούσαν ως σύμμαχοι, άλλες φορές ως ανεξάρτητοι και συχνά ως εχθροί.
Διαβάστε Επίσης: Μάχη του Δάρας (530μ.Χ) – H συντριπτική νίκη των Βυζαντινών επί των Περσών που ανέδειξε τον Βελισάριο, τον ικανότερο στρατηγό του Ιουστινιανού