H μάχη του Μπράιτενφελντ εκτυλίχθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1631 κοντά στη σαξονική πόλη της Λειψίας, στο πλαίσιο της σουηδικής φάσης του Τριακονταετούς Πολέμου. Υπό την ηγεσία του βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύου Αδόλφου, οι προτεσταντικές δυνάμεις σημείωσαν αποφασιστικής σημασίας νίκη εναντίον του στρατού των καθολικών του οποίου ηγούνταν ο κόμης του Τίλι. Η νίκη επιβεβαίωσε τη μεγάλη ικανότητα ως προς την τακτική του βασιλιά της Σουηδίας και οδήγησε πολλά προτεσταντικά γερμανικά κράτη να συμμαχήσουν με τη Σουηδία εναντίον της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του αυτοκράτορα.
Στα τέλη Αυγούστου του 1631, ο αυτοκρατορικός διοικητής και ανώτατος στρατιωτικός εκπρόσωπος της Καθολικής Συμμαχίας, Γιόχαν Τσέρκλας, κόμης του Τίλι, εισέβαλε στη Σαξονία με την ελπίδα να αναγκάσει τον τότε εκλέκτορα Ιωάννη Γεώργιο Α’ να μη συνταχτεί με την πλευρά των Σουηδών. Ο Ιωάννης Γεώργιος, αναποφάσιστος μέχρι τότε, απάντησε ενώνοντας τις δυνάμεις του με τις σουηδικές, και ο Γουσταύος Αδόλφος ετοιμάστηκε να ριχτεί στη μάχη και να εκδιώξει τον Τίλι από τη Σαξονία. Ο τελευταίος έφτασε με τις δυνάμεις του στο Μπράιτενφελντ, βορείως της Λειψίας, και ετοιμάστηκε να υποδεχτεί τον εχθρό.
Η προτεσταντική πλευρά βασιζόταν σε στρατό αποτελούμενο από 28.000 άνδρες πεζικού και 13.000 ιππείς, ενώ ο στρατός της Καθολικής Συμμαχίας αποτελούνταν από 22.00 άνδρες πεζικού και 10.000 ιππείς. Εκτός από την αριθμητική τους υπεροχή, οι προτεσταντικές δυνάμεις είχαν και ένα αποφασιστικής σημασίας πλεονέκτημα τακτικής, που προερχόταν από τους διαφορετικούς τύπους σχηματισμών που χρησιμοποιούσαν οι δύο πλευρές. Οι δυνάμεις της Συμμαχίας πολέμησαν με τον παραδοσιακό σχηματισμό που ήταν δημοφιλής από τον 16ο αιώνα και ο οποίος έχει γίνει γνωστός με την ισπανική ονομασία τέρθιο (tercio).
Επρόκειτο για μεγάλο τετράγωνο σχηματισμό με μεταβαλλόμενο αριθμό ανδρών -στη συγκεκριμένη περίπτωση 1.500 ανδρών περίπου- με μέτωπο 50 ανδρών παραταγμένων σε 30 σειρές. Στο κέντρο του σχηματισμού βρισκόταν συμπαγής ομάδα λογχοφόρων, ενισχυμένη από μονάδες μουσκετοφόρων στα πλάγια. Ο στρατός των καθολικών αποτελούνταν από 14 τέτοιους σχηματισμούς· 12 εξ αυτών ήταν παραταγμένοι σε ομάδες των τριών τέρθιο με το κεντρικό πιο προωθημένο σε σχέση με τα πλαϊνά, ενώ τα υπόλοιπα δύο τέρθιο βρίσκονταν στις πλευρές της παράταξης.
Το ιππικό παρατασσόταν στα πλάγια, με τη δεξιά πτέρυγα υπό τη διοίκηση του Φίρστενμπουργκ και την αριστερή υπό τη διοίκηση του Πάπενχαϊμ. Το ιππικό των καθολικών υιοθετούσε, για άλλη μια φορά, μια παραδοσιακή τακτική, που είχε διαδοθεί εξαιτίας της κυριαρχίας των λογχοφόρων στο πεδίο της μάχης και έγκειτο σε μια σειρά από πολύπλοκους ελιγμούς των έφιππων προκειμένου να αδειάζουν διαδοχικά τα όπλα τους επάνω στον εχθρό χωρίς να έρχονται σε άμεση επαφή μαζί του.
Ο σουηδικός στρατός, από την πλευρά του, είχε διαταχτεί σε δύο μακρές σειρές, το βάθος των οποίων ήταν πέντε άνδρες για τους λογχοφόρους και έξι για τους μουσκετοφόρους. Οι μουσκετοφόροι είχαν εκπαιδευτεί στην τακτική του πυρός ανά γραμμή, που σήμαινε μεγάλη δύναμη πυρός, η οποία αυξανόταν περαιτέρω από τη χρήση ελαφρών κανονιών, τοποθετημένων ανάμεσα στους σχηματισμούς του πεζικού. Το σουηδικό ιππικό ήταν διαταγμένο στις πτέρυγες και εν μέρει αναμεμειγμένο με τους σχηματισμούς του πεζικού. Σε αντίθεση με το αυτοκρατορικό ιππικό, ήταν εκπαιδευμένο να πραγματοποιεί γρήγορες επιθέσεις με αγχέμαχα όπλα.
βαριά οπλισμένου ιππικού, που είχε ήδη μειωθεί, έδωσε οριστικά το επεισόδιο που σηματοδότησε την παρακμή του ήταν η μάχη της Παβίας (1525), όπου οι Γάλλοι ιππείς ρίχτηκαν στην επίθεση και σκοτώθηκαν εύκολα από τους Ισπανούς χειριστές αρκεβουζίων.
Σταδιακά ο ιππότης άρχισε να μετατρέπεται σε έφιππο στρατιώτη. Οι πανοπλίες, άχρηστες μπροστά στα πυροβόλα όπλα, εγκαταλείφθηκαν τα δόρατα αντικαταστάθηκαν από αποτελεσματικότερα όπλα
Το ιππικό, μολονότι πέρασε σε υποδεέστερη θέση σε σχέση με το πεζικό, επέζησε μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, συχνά με καθήκον να υπερφαλαγγίζει και να χτυπά στα πλάγια ή στα νώτα το εχθρικό πεζικό με γρήγορες κινήσεις, σαν τανάλια.
Ο εκλέκτορας της Σαξονίας παρέταξε τα στρατεύματά του αριστερά των Σουηδών, χρησιμοποιώντας τον παραδοσιακό σχηματισμό. Η μάχη ξεκίνησε γύρω στο μεσημέρι με ανταλλαγή πυρών από το πυροβολικό, που διήρκεσε δύο ώρες περίπου και που απέδειξε, πέραν πάσης αμφιβολίας, την ανωτερότητα των Σουηδών στη δύναμη πυρός, αφού η σχέση των ομοβροντιών ήταν τρεις για τους Σουηδούς και μόνο μία για τους καθολικούς.
Σ’ αυτήν τη φάση, οι πυκνοί σχηματισμοί της Συμμαχίας υπέστησαν σοβαρές απώλειες, εξαιτίας του σουηδικού πυροβολικού. Οι κανονιοβολισμοί σταμάτησαν μόνο όταν ο κόμης του Πάπενχαϊμ εξαπέλυσε το ιππικό του της αριστερής πτέρυγας εναντίον του εχθρού. Παρά τις επτά ξεχωριστές επιθέσεις εκ μέρους των βαρέως οπλισμένων ιππέων της Συμμαχίας, οι Σουηδοί κατάφεραν να τους απωθήσουν χάρη στους μουσκετοφόρους που ενίσχυαν το σουηδικό ιππικό. Το εφεδρικό ιππικό του Γουσταύου Αδόλφου διεύρυνε τις σουηδικές γραμμές και έκανε αντεπίθεση σώμα με σώμα εναντίον των δυνάμεων του Πάπενχαϊμ, που ετράπησαν σε άτακτη φυγή προς το Χάλε, ακολουθούμενες αρχικά από μερικούς σχηματισμούς του σουηδικού ιππικού που στη συνέχεια ανακλήθηκαν από τον Γουσταύο Αδόλφο.
Στο μεταξύ, ενώ το πεζικό του Τίλι παρέμενε ακλόνητο κάτω από τις βολές του σουηδικού πυροβολικού, το ιππικό της δεξιάς πτέρυγας των καθολικών επιτέθηκε στο σαξονικό ιππικό, τρέποντάς το σε φυγή. Τότε ο Τίλι, εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία, διέταξε επίθεση μεγάλου μέρους του πεζικού του εναντίον του σαξονικού στρατού. Συνεχίζοντας λοξά πάνω στο πεδίο της μάχης, ο στρατός της Συμμαχίας ανάγκασε τον σαξονικό στρατό να τραπεί σε φυγή. Τότε το αριστερό πλευρό του Γουσταύου Αδόλφου βρέθηκε εντελώς ακάλυπτο, και ο καθολικός στρατός ήταν έτοιμος να εξαπολύσει εναντίον του την επίθεση που θα έκρινε την έκβαση της μάχης.
Διαβάστε Επίσης: Μάχη της Παβίας: Η ήττα των Γάλλων που σηματοδότησε την αρχή της ισπανικής ηγεμονίας στην Ιταλία.
προέρχεται από τη λέξη mosca (μύγα)
Η πολεμική χρήση της πυρίτιδας εμφανίστηκε στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή πριν από τον 15ο αιώνα σε περιορισμένη κλίμακα, ενώ κυριάρχησε στη νεότερη εποχή συνεχίζοντας μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και έφτασε στο απόγειό της με τους Ναπολεόντειους Πολέμους
Όμως ο Γουσταύος διέταξε τη δεύτερη γραμμή του να μετακινηθεί προς τα αριστερά σε νέο λοξό σχηματισμό, ελιγμός που εκτελέστηκε με απόλυτη πειθαρχία από το σουηδικό στρατό. Ύστερα από αυτή την επαναδιάταξη, η μάχη κατέληξε σε σύγκρουση κατά μέτωπον των δύο αντίπαλων πεζικών, όπου η σουηδική ανωτερότητα ως προς την τακτική έγινε σύντομα αισθητή.
Ενώ το σουηδικό ιππικό, με μια σθεναρή τελική επίθεση, έδιωχνε από το πεδίο της μάχης ό,τι είχε απομείνει από το ιππικό των καθολικών, το συστηματικό και σαρωτικό πυρ των μουσκέτων και των κανονιών της Σουηδίας δημιούργησε τρομακτικά κενά στο τέρθιο του Τίλι, που στο τέλος βρέθηκε εν μέρει περικυκλωμένο από το σουηδικό ιππικό, με το τελευταίο να κινείται πλέον ανενόχλητο στο πεδίο της μάχης. Δεχόμενοι μεγάλη πίεση από πολλές πλευρές, οι καθολικοί ετράπησαν σε φυγή.
Ο στρατός του Τίλι υπέστη σοβαρότατες απώλειες και στο τέλος μπόρεσε να ανασυντάξει μόνο 6.000 από τους πάνω από 30.000 άνδρες του αρχικού στρατεύματός του. Μεγάλο μέρος αυτών αιχμαλωτίστηκε και κατέληξε να ενισχύει τις σουηδικές γραμμές, σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής. Οι προτεστάντες είχαν περίπου 5.500 απώλειες, τα αποτελέσματα, όμως, της μάχης τούς αποζημίωσαν. Η σύγκρουση κατέδειξε την ανωτερότητα της γραμμικής τακτικής που είχαν υιοθετήσει οι Σουηδοί, σε σχέση με την παραδοσιακή τακτική των καθολικών, πράγμα που θα επιβεβαιωνόταν για τα καλά το 1643, με τη μάχη του Ροκρουά.
Η μάχη του Μπράιτενφελντ είχε σοβαρές επιπτώσεις και σε πολιτικό επίπεδο: πριν από τη καταστροφή τού μέχρι τότε ανίκητου στρατού του Τίλι η πλάστιγγα του πολέμου βάραινε αποφασιστικά υπέρ των καθολικών· μετά τη σύγκρουση, ένας μεγάλος αριθμός γερμανικών προτεσταντικών κρατών συνδέθηκαν με τη Σουηδία, η επέμβαση της οποίας, προστιθέμενη στην ακόλουθη επέμβαση της Γαλλίας, θα καθόριζε το τέλος του πολέμου το 1648 με την ήττα των καθολικών.