Η Ελληνική Επανάσταση, συνέπεια ως ένα βαθμό της ωριμάνσεως των αντικειμενικών συνθηκών, αλλά προπαντός συνέχιση και κορύφωση της εθνικής επαναστατικής παράδοσης, με την επίδραση και των επαναστατικών ιδεών της εποχής, είναι το ενδοξότερο και σπουδαιότερο γεγονός της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού. Προετοιμασμένη και αποφασισμένη από τη Φιλική Εταιρεία, που εξέφρασε τότε με πίστη και τόλμη την έφεση του Έθνους για την απελευθέρωση του, πέτυχε, υστέρα από εννιάχρονο επικό αγώνα εναντίον αντιπάλου συντριπτικά ισχυροτέρου, να πραγματοποιήσει, έστω μερικώς, τον σκοπό της, με τη δημιουργία του Ελληνικού Κράτους.
1821
Το 1821, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ακόμη ισχυρότατη, και ενώ στην Ευρώπη επικρατούσε το πνεύμα της Ιερής Συμμαχίας, οι Έλληνες άρχιζαν τον Αγώνα για την απελευθέρωση τους. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυττε από το Ιάσιο την Ελληνική Επανάσταση, και δημιουργούσε πολεμικό μέτωπο στη Μολδοβλαχία. Σπουδαίο αντιπερισπασμό “υπέρ του πολέμου τς μεσημβρινής Ελλάδος” Μετά από ένα μήνα ξεσπούσε η Επανάσταση στην Ελλάδα.
Ο αγώνας στη Μολδοβλαχία κράτησε επτά μήνες. Οι δυνάμεις των επαναστατών συντρίφθηκαν τελικά είτε διαλυθήκαν. Έστησαν όμως και ηθικά τρόπαια. Στο Δραγατσάνι με τη θυσία του Ιερού Λόχου, στο Σκουλένι με την άμυνα μέχρις εσχάτων του Καρπενησιώτη και των συντρόφων του, στη Μονή Σέκου, με την αντίσταση του Φαρμάκη και των στρατιωτών του και τον υπέρτατο αγωνισμο του Ολυμπίου. Επέτυχε, εξ άλλου ο μεγάλος αντιπερισπασμός.
Στην Ελλάδα η Επανάσταση ευδοκίμησε. Ύστερα από πολυάριθμες συγκρούσεις στην ξηρά και τη θάλασσα. Και ιδίως τις νίκες στη Γραβιά, στο Βαλτέτσι, στην Ερεσό, στο Μακρυνόρος, στα Βασιλικά και άλλες, ελευθερωθήκαν μεγάλες περιοχές.
Στο τέλος του 1821 η Επανάσταση είχε εδραιωθεί στη νοτιά Ελλάδα. Τη 1η Ιανουαρίου 1822 διακηρύχθηκε στην Επίδαυρο από την Α Εθνική Συνέλευση
“ενώπιον Θεού και ανθρώπων ” η Πολιτική ύπαρξις και Ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους”.
1822-1823
Κατά το 1822 και 1823, με τη συντριβή της στρατιάς του Δράμαλη από τον Κολοκοτρώνη, την ανατίναξη από τον Κανάρη της τουρκικής ναυαρχίδας και πολλές άλλες νίκες. Η Επανάσταση είχε σταθεροποιηθεί, παρά τις μεγάλες απώλειες από τη σφαγή της Χίου, τη μάχη του Πέτα, τη Νάουσα και παρά την εγκατάλειψη του Σουλίου.
Από το 1824 άρχισε η κάμψη της επανάστασης. Εεξαιτίας κυρίως των δυο εμφυλίων πολέμων και των συντονισμένων επιχειρήσεων εναντίον των Τούρκων και Αιγυπτίων. Παρά την ηρωική αντίσταση, έσβησε ο αγώνας στην Κρήτη, η Κάσος και τα Ψαρά, ακραία φυλάκια της Επαναστάσεως, καταστράφηκαν. Σώθηκε μόλις η Σάμος ύστερα από τις νίκες του Σαχτούρη και του Μιαούλη σε ναυμαχίες όπου διακρίθηκαν πάλι τα πυρπολικά.
1825
Το 1825 αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ με ισχυρές δυνάμεις. Παρά τη θυσία των Ελλήνων και Φιλελλήνων στη Σφακτηρία και σε άλλα φρούρια, και του Παπαφλέσσα και των συμπολεμιστών του στο Μανιάκι, παρά τη σφοδρή αντίσταση των Ελλήνων και σε άλλες μάχες, προχωρεί συστηματικά στην κατάληψη των επαρχιών της Πελοποννήσου. Θα συγκρατηθεί στους Μύλους και θα αποκρουστεί επανειλημμένα στη Μάνη. Ο Κολοκοτρώνης συνέχισε την αντίσταση με τακτική ανταρτοπόλεμου.
Τον ίδιο χρόνο άρχισε η συγκλονιστική πολιορκία του Μεσολογγίου. Η πτώση του και η ηρωική έξοδος τον Απρίλιο του 1826 πρόσθεσαν αφθιτη δόξα στον Ελληνικό Αγώνα. Αλλά οι στρατιωτικές συνέπειες ήταν βαρύτατες. Σύντομα έπεσε και ολόκληρη σχεδόν η Στερεά Ελλάδα. Η Επανάσταση βρήκε τότε στην ηγεσία και στον στρατηγικό νου του Καραΐσκάκη τον ήρωα-αρχηγό. Αυτόν που κατόρθωσε να την αναστήσει στο μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς. Η καταστροφή στο Φάληρο τον Απρίλιο του 1827 και η παράδοση της Ακροπόλεως των Αθηνών σήμαναν την απώλεια της Στερεάς Ελλάδας.
Εν τω μεταξύ το κίνημα του Φιλελληνισμού επηρέασε ως ένα βαθμό και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης. Η παράταση, εξ άλλου, της Επαναστάσεως τις υποχρέωσε να ενδιαφερθούν για τη θετική ρύθμιση του ελληνικού ζητήματος. Τελικά έγινε δυνατόν να προσεγγίσουν οι απόψεις Ρωσίας και Αγγλίας επί πρωθυπουργίας Κάνιγκ και υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης του 1826. Στη συμφωνία των δυο Δυνάμεων προσχώρησε και η Γαλλία και υπογράφηκε η Συνθήκη του Λονδίνου του 1827. Συνέπεια της ήταν η ναυμαχία του Ναβαρίνου.
Οι Τούρκοι όμως εξακολουθούσαν να κατέχουν τη Στέρεά Ελλάδα και οι Αιγύπτιοι τα κύριά κέντρα της Πελοποννήσου. Ο λαός λιμοκτονούσε, η διοίκηση είχε παραλύσει. Στο τέλος του 1827 η Ελληνική Επανάσταση βρισκόταν σε έσχατο σημείο εξαντλήσεως.
Με τον ερχομό του κυβερνήτη Καποδίστρια, από τις αρχές του 1828, η κατάσταση μεταβλήθηκε γρήγορα. Η τάξη και η ευνομία αποκαταστάθηκαν σε μεγάλο ποσοστό, οι ένοπλες δυνάμεις ανασυντάχτηκαν και ανακαταλήφθηκε η Στερεά Ελλάδα. Ανατράπηκαν τα δυσμενή σημεία των διάφορων Πρωτοκόλλων και τον Φεβρουάριο του 1830 αναγνωρίσθηκε ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Η Ελληνική Επανάσταση τελείωσε με νίκη. Στοίχισε όμως βαρύτατα, εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων και Ελληνίδων χάθηκαν στα πεδία των μαχών. Από την πείνα και τις κακουχίες, από τους διωγμούς και τις σφαγές στις επαναστατημένες περιοχές αλλά και στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην Κύπρο και αλλού. Ωστόσο η Ελληνική Επανάσταση με τη μακρά διάρκεια της, τις κορυφαίες στιγμές της και την αίσια έκβαση της, προβάλλει ως ιστορική εποποιία και ως θρίαμβος της ελευθέριας.
