Η Μάχη της Ιμέρας (480 π.Χ.), που υποτίθεται ότι διεξήχθη την ίδια μέρα με τη ναυμαχία της Σαλαμίνας ή ταυτόχρονα με τη Μάχη των Θερμοπυλών είδε τις ελληνικές δυνάμεις του Γέλωνα, βασιλιά των Συρακουσών, και του Θήρων, τύραννου του Ακράγαντα, να κερδίζουν την καρχηδονική δύναμη του Αμίλκα τερματίζοντας μια προσπάθεια των Καρχηδονίων να αποκαταστήσουν τον έκπτωτο τύραννο της Ιμέρας, και σήμανε τον τερματισμό των επιθετικών προσπαθειών των Καρχηδονίων στη Σικελία για τα επόμενα 71 χρόνια.
Η μάχη οδήγησε στον ακρωτηριασμό της εξουσίας της Καρχηδόνας στη Σικελία για πολλές δεκαετίες. Ήταν μια από τις σημαντικότερες μάχες των Σικελικών Πολέμων. Η ανακάλυψη ομαδικών τάφων από τη μάχη το 2007 και το 2008 επιβεβαίωσε την τοποθεσία και τη φύση της μάχης.
Ιστορικό
Οι Φοίνικες είχαν εγκαταστήσει εμπορικούς σταθμούς σε όλη την ακτή της Σικελίας μετά το 900 π.Χ., αλλά ποτέ δεν είχαν διεισδύσει μέσα στην ενδοχώρα. Είχαν συναλλαγές με τις κοινότητες των Ελυμίων, Σικανών και Σικουλών και τελικά αποχώρησαν χωρίς αντίσταση στη Μότια, τον Πάνορμο και τον Σόλο όταν έφτασαν οι Έλληνες άποικοι μετά το 750 π.Χ. Αυτές οι πόλεις παρέμειναν ανεξάρτητες μέχρι να γίνουν μέρος της Καρχηδονιακής ηγεμονίας μετά το 540 π.Χ., πιθανώς όταν ο Μάλχος της Καρχηδόνας «κατέκτησε όλη τη Σικελία» και έστειλε τα ληφθέντα λάφυρα στην Τύρο.
Μετά τη μάχη του Μαραθώνα και τη μεγάλη προετοιμασία του Ξέρξη, οι Πέρσες εισέβαλλαν στην Ελλάδα (480 π.Χ.). Εν τω μεταξύ στη Δυτική Μεσόγειο, σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη, οι Καρχηδόνιοι είχαν έρθει σε συμφωνία με τους Πέρσες για να δημιουργήσουν αντιπερισπασμό στους Έλληνες της Μεγάλης Ελλάδας, για να μη στείλουν ενισχύσεις στους Έλληνες της Ανατολικής Μεσογείου.
Σύμφωνα όμως με τον Ηρόδοτο, ο Θήρων, τύραννος του Ακράγαντα, έδιωξε τον τύραννο της Ιμέρας, τον Τέριλλο κι εκείνος ζήτησε βοήθεια από τους Καρχηδόνιους, οι οποίοι άδραξαν την ευκαιρία προκειμένου να προλάβουν τη συνένωση της Σικελίας υπό τον τύραννο της Γέλας και των Συρακουσών, Γέλωνα.
Ο ίδιος ιστορικός αναφέρει πως ο Γέλων έστειλε τρία πλοία για να παρακολουθήσουν την περσική εισβολή στην Ελλάδα με σκοπό, αν νικούσαν οι Πέρσες, να δώσουν «γην και ύδωρ» (αναγνώριση υποτέλειας), καθώς και μεγάλο χρηματικό ποσό, στον Ξέρξη. Η πληροφορία αυτή θεωρείται πιθανή, αφού οι Πέρσες θα ήταν πιο χρήσιμοι από τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας, στον αγώνα του Γέλωνα εναντίον των Καρχηδονίων.
Οι Καρχηδόνιοι όρισαν αρχηγό τον καλύτερο στρατηγό τους, τον Αμίλκα, ο οποίος και κατεύθυνε την προετοιμασία της εκστρατείας. Το εκστρατευτικό σώμα έφτανε, κατά τους αρχαίους ιστορικούς, τους 300.000 άνδρες και 200 πλοία, όμως οι πραγματικές δυνάμεις των Καρχηδονίων πρέπει να ήταν πολύ μικρότερες, ίσως όχι πολύ μεγαλύτερες από τις δυνάμεις των Ελλήνων αντιπάλων τους.
Το αποτελούσαν, στο μεγαλύτερο βαθμό, μισθοφόροι από όλες τις περιοχές της Δυτικής Μεσογείου, όπως Φοίνικες Καρχηδόνιοι πολίτες, Λίβυοι, Ίβηρες, Λίγυρες, Σαρδηνοί, Κύρνιοι (Κορσικανοί) καθώς και επίλεκτοι Καρχηδόνιοι στρατιώτες.
Ο Ελληνικός στρατός της Σικελίας
Ο Γέλων και ο Θήρων είχαν στη διάθεσή τους έναν καλά εκπαιδευμένο, δοκιμασμένο στη μάχη στρατό. Εκτός από Συρακουσίους πολίτες, διέθετε έναν μεγάλο αριθμό Έλληνων και Σικελών μισθοφόρων.
Ο Γέλων πήρε δάνειο από πολίτες για να χρηματοδοτήσει τις πολεμικές του προσπάθειες, κάτι που δείχνει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Ο στρατός των Συρακουσών στην Ιμέρας λέγεται ότι αριθμούσε 50.000 οπλίτες και 5.000 ιππείς– ίσως μια υπερβολή.
Το μέγεθος του στρατού του Θήρωνα δεν είναι γνωστό. Η κύρια οπλιτική δύναμη προερχόταν από τους πολίτες των ελληνικών πόλεων της Σικελίας. Αυξήθηκαν από μισθοφόρους οπλίτες που είχαν προσληφθεί από τη Σικελία και την Ιταλία, ακόμη και την ηπειρωτική Ελλάδα. Κάποιοι από τους πολίτες χρησίμευαν και ως πελταστές ενώ οι πλουσιότεροι πολίτες αποτελούσαν τις μονάδες ιππικού.
Ο Καρχηδονιακός στρατός
Οι βασικές μονάδες του στρατού προέρχονταν από την Αφρική και πρέπει να ήταν λίγο μεγαλύτερος απο τον Ελληνικό. Το βαρύ αφρικανικό πεζικό πολεμούσε σε στενή διάταξη, οπλισμένοι με μακριά δόρατα και στρογγυλές ασπίδες, φορώντας κράνη και βαρύ θώρακα.
Το ελαφρύ λιβυκό πεζικό έφερε ακόντια και μια μικρή ασπίδα. Το Ιβηρικό πεζικό πολέμησε σε μια πυκνή φάλαγγα, οπλισμένο με βαριά ακόντια, μακριές ασπίδες σώματος και κοντά ξίφη. Οι Λίβυοι, οι Καρχηδόνιοι πολίτες και οι Λιβυο-Φοίνικες παρείχαν πειθαρχημένο, καλά εκπαιδευμένο ιππικό εξοπλισμένο με δόρατα και στρογγυλές ασπίδες. Οι Ίβηρες και οι Γαλάτες παρείχαν επίσης ιππικό.
Απόβαση στη Σικελία και πολιορκία της Ιμέρας
Ο Καρχηδονιακός στόλος διέσχισε το Λιβυκό πέλαγος, χάνοντας πολλά αποβατικά πλοία σε τρικυμία. Τελικά έφτασε στο λιμάνι του Πανόρμου (σημ. Παλέρμο), όπου ο Αμίλκας ξεκούρασε για τρεις ημέρες τους άνδρες του. Από εκεί κατευθύνθηκε στην Ιμέρα. Μόλις έφτασε έστησε δύο στρατόπεδα ενώ οι Ιμεραίοι τρομοκρατήθηκαν. Ο Θήρων του επιτέθηκε αιφνιδιαστικά αλλά νικήθηκε και, αφού κλείστηκε πίσω από τα τείχη της Ιμέρας, ζήτησε βοήθεια από τον Γέλωνα, τον τύραννο των Συρακουσών. Εκείνος συγκέντρωσε 50.000 άνδρες και 5.000 ιππείς, κυρίως μισθοφόρους.
Όταν έφτασε ο Γέλωνας, στρατοπέδευσε κοντά στην πολιορκημένη πόλη και έδωσε εντολή στο ιππικό του να καταστρέψει την ύπαιθρο, ώστε να δυσχεράνει τον ανεφοδιασμό των αντιπάλων. Το ηθικό των κατοίκων της Ιμέρας εξυψώθηκε με την άφιξη του Γέλωνα και πολυάριθμων Καρχηδονίων αιχμαλώτων, τους οποίους οι ιππείς φέρεται να συνέλαβαν κατά την επιδρομή στην ύπαιθρο.
Το σχέδιο του Γέλωνα ήταν να καταφέρει ισχυρό χτύπημα στον εχθρό χωρίς να διατρέξει κίνδυνο. Η ευκαιρία του δόθηκε όταν οι άνδρες του συνέλαβαν έναν γραμματοκομιστή, ο οποίος έφερνε γράμμα στον Αμίλκα από την ελληνική αποικία του Σελινούντα. Το γράμμα αυτό επιβεβαίωνε ότι, σε συμφωνημένη ημερομηνία, οι Σελινούντιοι θα έστελναν ιππείς στους Καρχηδόνιους, ως βοήθεια.
Επιπλέον, εκείνη την ημέρα, ο Αμίλκας θα προσέφερε θυσία. Έτσι ο Γέλωνας συνέλαβε το τολμηρό σχέδιο να εισβάλλει αμαχητί στο καρχηδονιακό στρατόπεδο, στέλνοντας δικούς του ιππείς αντί για τους Σελινούντιους, οι οποίοι θα έκαιγαν τα εχθρικά πλοία, θα σκότωναν τον Αμίλκα και θα έδιναν το σύνθημα για γενική επίθεση.
Η μάχη
Μόλις ξημέρωσε, οι ιππείς του Γέλωνα εμφανίστηκαν στο καρχηδονιακό στρατόπεδο, ως Σελινούντιοι, και οι φύλακες του στρατοπέδου τους δέχτηκαν. Αμέσως κινήθηκαν κατά του Αμίλκα και τον σκότωσαν, ενώ έβαλαν φωτιά στα καρχηδονιακά πλοία.
Κατά την εκδοχή του Ηροδότου, η οποία προέρχεται από την καρχηδονιακή πλευρά και εντάσσεται στην ηρωική παράδοση γύρω από το πρόσωπο του Καρχηδόνιου στρατηγού, ο Αμίλκας ρίχτηκε απελπισμένος στη φωτιά, όταν είδε τη φυγή των στρατιωτών του.
Έτσι, όλος ο στρατός των Συρακουσών και του Ακράγαντα ακολούθησε και επιτέθηκε στο στρατόπεδο των Καρχηδονίων. Ακολούθησε μάχη η οποία ήταν ιδιαίτερα φονική. Τότε διαδόθηκε η είδηση του θανάτου του στρατηγού Αμίλκα. Οι Καρχηδόνιοι αποθαρρύνθηκαν ενώ εξυψώθηκε το ηθικό των Συρακοσίων και των Ακραγαντίνων. Επακολούθησε σφαγή των Καρχηδονίων που τρέπονταν σε φυγή ενώ, όσοι από αυτούς συγκεντρώθηκαν σε οχυρή θέση για να αμυνθούν, παραδόθηκαν εξαιτίας της δίψας. Ελάχιστοι φέρεται να διέφυγαν για να μεταφέρουν τα δυσάρεστα νέα στην Καρχηδόνα.
Μετά τη μάχη
Μετά την ήττα τους οι Καρχηδόνιοι ζήτησαν ανακωχή. Οι όροι που τους επέβαλλε ο Γέλωνας ήταν μετριοπαθείς. Δεν ζήτησε την αποχώρηση των καρχηδονιακών φρουρών και την απαγόρευση εγκατάστασης αποίκων τους στη Σικελία. Οι Καρχηδόνιοι θα κατέβαλλαν αποζημίωση 2.000 αργυρών ταλάντων και θα κατασκεύαζαν δύο ναούς όπου θα χαρασσόταν το κείμενο της συνθήκης. Έχει εκφραστεί η υπόθεση ότι η μετριοπάθεια αυτή οφειλόταν στην απροθυμία του Γέλωνα να μειωθεί η καρχηδονιακή δύναμη στη Σικελία, την οποία ήθελε ως αντίβαρο στην ανερχόμενη δύναμη του Ακράγαντα.
Είναι όμως πιθανό απλά να μην επιθυμούσε πόλεμο μεγαλύτερης διάρκειας με την Καρχηδόνα. Οι Σελινούντιοι παρέμειναν σύμμαχοι των Καρχηδονίων αλλά, όπως και ο Αναξίλας, τύραννος της Ζάγκλης και του Ρηγίου, ήρθαν σε συμβιβασμό με τον Γέλωνα ενώ η Ιμέρα φαίνεται πως εντάχθηκε στον άξονα Συρακουσών-Ακράγαντα.
Ο Γέλωνας, εκμεταλλευόμενος στο έπακρο την ευκαιρία που του δόθηκε με το γράμμα των Σελινούντιων, κέρδισε περήφανη νίκη και απέκτησε τεράστια δόξα στην πατρίδα του ενώ οι Συρακούσες αναδείχτηκαν στο μεγαλύτερο πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της ελληνικής Δύσης.
Από τα λάφυρα και την αποζημίωση, οι Συρακούσιοι και οι Ακραγαντίνοι έχτισαν πολλούς ναούς και έστειλαν αναθήματα στους Δελφούς και την Ολυμπία. Επιπλέον, ο Θήρωνας, με τα χρήματα από τα λάφυρα και την εργασία των αιχμαλώτων, έκανε τον Ακράγαντα την πιο όμορφη πόλη της Σικελίας.
Η ήττα οδήγησε τους Καρχηδόνιους σε δραστική αλλαγή πολιτικής για τις επόμενες δεκαετίες. Σταμάτησαν τις προστριβές με τους Έλληνες της Σικελίας, περιόρισαν τις εκεί κτήσεις τους στο νοτιοδυτικό άκρο της και αφοσιώθηκαν στην παγίωση της αφρικανικής αυτοκρατορίας τους και τα ταξίδια προς τη Δυτική Μεσόγειο και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Τα αρχαιολογικά ευρήματα από την περίοδο αυτή δείχνουν σημαντική μείωση των καρχηδονιακών εισαγωγών από τους Έλληνες, τους Ετρούσκους και τη Φοινίκη.
Η Ιμέρα παρέμεινε στην κατοχή του Ακράγαντα μέχρι το 472 π.Χ. Ο Θήρωνας έδιωξε τους Ίωνες μετά από απόπειρα πραξικοπήματος και εποίκησε την πόλη με Δωριείς Έλληνες. Μέχρι το 466 π.Χ., οι ελληνικές πόλεις της Σικελίας είχαν αποχωριστεί από τις κυριαρχίες του Γέλωνα και του Θήρωνα και είχαν ανατρέψει τους κληρονόμους των τυράννων, έτσι στη θέση τριών ελληνικών δυνάμεων που κυριαρχούσαν στη Σικελία (αυτά των Συρακουσών, του Ακράγαντα και του Ρήγεου), έντεκα διαφωνούντες ελληνικές κοινοπολιτείες είχαν δημιουργηθεί μέχρι το 461 π.Χ. και συνέχισαν την ιωνική/δωρική βεντέτα μεταξύ τους. Οι ενέργειές τους οδήγησαν τελικά στον « Δεύτερο Σικελικό Πόλεμο » και την τελική καταστροφή της Ιμέρας το 409 π.Χ.