Η ήττα των Σπαρτιατών στην Πύλο
Η Μάχη της Πύλου και της Σφακτηρίας διεξήχθη το 425 π.Χ κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου μεταξύ των Αθηναίων και των Σπαρτιατών και έληξε με νίκη των Αθηναίων και παράδοση των Σπαρτιατών. Η μάχη διεξήχθη σε δύο φάσεις. Αρχικά, οι Αθηναίοι κατέλαβαν την Πύλο και ανάγκασαν τους Σπαρτιάτες να στείλουν στρατό και στόλο στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας στην Πύλο, οι Αθηναίοι κατέστρεψαν αρκετά σπαρτιατικά πλοία. Μετά την ήττα στην Πύλο, οι Σπαρτιάτες προσπάθησαν να πετύχουν ειρήνη, αλλά οι διαπραγματεύσεις έληξαν με αποτυχία. Οι Αθηναίοι παγίδευσαν τους Σπαρτιάτες στη νήσο της Σφακτηρίας και τους επιτέθηκαν, αναγκάζοντας τους τελευταίους να παραδοθούν.
Την άνοιξη του 425 π.Χ. ο πελοποννησιακός στρατός υπό τις διαταγές του νεαρού Σπαρτιάτη βασιλιά Άγη εισέβαλε πάλι στην Αττική. Στρατοπέδευσε με σκοπό να περάσει το καλοκαίρι καταστρέφοντας όσο μεγαλύτερο μέρος της αθηναϊκής επικράτειας μπορούσε και επιχειρώντας, για μία ακόμη φορά, να αναγκάσει τους Αθηναίους να εμπλακούν σε μια μεγάλη μάχη στην ξηρά.
Εν τω μεταξύ, οι Αθηναίοι στρατηγοί Ευρυμέδοντας και Σοφοκλής κατευθύνθηκαν με 40 πλοία προς την Κέρκυρα. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού λοξοδρόμησαν για να περάσουν από την περιοχή της Πύλου στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου και να επιχειρήσουν να εφαρμόσουν ένα σχέδιο του εκλεγμένου στρατηγού Δημοσθένη, που ταξίδευε μαζί τους. Το σχέδιο του Δημοσθένη ήταν να οχυρώσουν την Πύλο ώστε να μπορέσει να τη χρησιμοποιήσει μια ομάδα εξόριστων Μεσσηνίων ως βάση για να πραγματοποιεί επιδρομές στα εδάφη των Πελοποννησίων.
Φαίνεται ότι ο Δημοσθένης δυσκολεύτηκε κάπως να πείσει τους δύο στρατηγούς να εφαρμόσουν το σχέδιό του, αλλά τελικά κατασκεύασαν ένα πρόχειρο οχυρό, άφησαν τον Δημοσθένη με πέντε πλοία και συνέχισαν το ταξίδι τους με τον υπόλοιπο στόλο προς την Κέρκυρα. Στην αρχή οι Σπαρτιάτες δεν αισθάνθηκαν να απειλούνται σοβαρά από αυτό το προγεφύρωμα των Αθηναίων στην περιοχή τους, αλλά, όταν ο βασιλιάς Άγης και οι σύμβουλοί του έμαθαν το νέο, εγκατέλειψαν την εισβολή στην Αττική και έσπευσαν στην Πύλο συγκεντρώνοντας δυνάμεις για να επιτεθούν στον Δημοσθένη. Επίσης, ανακλήθηκε και ένας στόλος των Πελοποννησίων που κατευθυνόταν προς την Κέρκυρα για να τους βοηθήσει.
Και ο Δημοσθένης όμως ζήτησε ενισχύεις, με αποτέλεσμα ο αθηναϊκός στόλος να αλλάξει κατεύθυνση στη Ζάκυνθο και να κινηθεί προς την Πύλο. Οι Σπαρτιάτες ήταν αποφασισμένοι να διώξουν τον εχθρό πριν φτάσουν οι ενισχύσεις, γι’ αυτό επί δύο μέρες πραγματοποιούσαν εξορμήσεις στις θέσεις των Αθηναίων από την ξηρά και από τη θάλασσα. Στην προσπάθειά τους να αποκλείσουν το οχυρό από στεριά και από θάλασσα, αποβίβασαν μια μικρή δύναμη οπλιτών στο νησί Σφακτηρία.
Φαίνεται ότι πίστευαν πως, καταλαμβάνοντας αυτό το νησί, θα περιόριζαν τις αθηναϊκές δυνάμεις στον κόλπο και θα τις εμπόδιζαν να αποβιβάσουν ενισχύσεις στα νώτα των χερσαίων δυνάμεών τους. Ο Δημοσθένης έβγαλε στην ακτή τα υπόλοιπα πλοία του και ανέπτυξε τα πληρώματά τους σαν μια αυτοσχέδια δύναμη πεζικού. Αυτός και οι άνδρες του αντιστάθηκαν με αποφασιστικότητα στις σχεδόν συνεχείς επιθέσεις των Σπαρτιατών. Οι λυσσαλέες προσπάθειες των Σπαρτιατών κορυφώθηκαν όταν ο πλοίαρχος μιας τριήρους, ο Βρασίδας, διακινδυνεύοντας το πλοίο του και τη ζωή του, προσάραξε μέσα στην περιοχή που είχαν οχυρώσει οι Αθηναίοι και επιχείρησε να αποβιβαστεί στην ξηρά. Τραυματίστηκε σοβαρά και έχασε την ασπίδα του, αλλά εγκωμιάστηκε πολύ για τη γενναιότητα που έδειξε.
Την επόμενη μέρα έφτασε ο αθηναϊκός στόλος, ο οποίος μαζί με τα πλοία της Ναυπάκτου και τέσσερις συμμαχικές τριήρεις της Χίου αποτελούνταν τώρα από 50 πλοία. Ο χαρακτήρας της μάχης άλλαξε δραματικά, καθώς οι Αθηναίοι είχαν πλέον στη διάθεσή τους μια ισχυρή ναυτική δύναμη. Κατάφεραν να διώξουν με ευκολία τα 43 πλοία των Σπαρτιατών από το Ακρωτήριο της Πύλου και να τα απωθήσουν προς τις ακτές του κόλπου, καταστρέφοντας μερικά από αυτά και καταλαμβάνοντας άλλα. Ο αποκλεισμός του οχυρού τερματίστηκε και οι Σπαρτιάτες παρέμειναν στρατοπεδευμένοι παρακολουθώντας τους Αθηναίους να πλέουν ανεμπόδιστοι γύρω από τη Σφακτηρία.
Η πιο δυσάρεστη συνέπεια αυτής της μεταστροφής της τύχης ήταν ότι οι 420 Πελοποννήσιοι οπλίτες και οι είλωτες βοηθοί τους είχαν καθηλωθεί στη Σφακτηρία. Οι Σπαρτιάτες έστειλαν αμέσως μια αντιπροσωπεία της Γερουσίας και των εφόρων για να αξιολογήσει την κατάσταση. Η εκτίμησή τους ήταν ειλικρινής, αλλά δυσάρεστη. Η κατάσταση των ανδρών που βρίσκονταν στη Σφακτηρία ήταν επισφαλής: οι συμπατριώτες τους δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για να τους σώσουν, ενώ οι Αθηναίοι είχαν τη δυνατότητα να αποβιβάσουν στρατιώτες στο νησί και να τους νικήσουν απλώς και μόνο με την αριθμητική υπεροχή τους. Ωστόσο, ούτε και αυτό ήταν ίσως απαραίτητο, γιατί στο νησί δεν υπήρχε τροφή, οπότε θα μπορούσαν απλώς να τους αφήσουν να λιμοκτονήσουν μέχρι να αποφασίσουν να παραδοθούν.
Η επίσημη αντιπροσωπεία προσέγγισε αμέσως τους Αθηναίους και συμφώνησαν να προχωρήσουν σε ανακωχή, γεγονός που έβαλε τέλος στις επιθέσεις των Αθηναίων και επέτρεψε στους Σπαρτιάτες να στείλουν προμήθειες στους άνδρες τους. Σε αντάλλαγμα, οι Σπαρτιάτες παρέδωσαν ό,τι είχε απομείνει από το στόλο τους, καθώς και όλες τις τριήρεις που είχαν στη Λακωνία (συνολικά 60 πλοία), και έστειλαν μια αντιπροσωπεία στην Αθήνα προκειμένου να διαπραγματευτούν μια ειρηνευτική συμφωνία.
Οι διαπραγματεύσεις, αν και θα μπορούσαν να τερματίσουν τον πόλεμο, δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Οι απεσταλμένοι των Σπαρτιατών ήταν έτοιμοι να κάνουν τεράστιες παραχωρήσεις για να πάρουν πίσω τους άνδρες τους, αλλά αρνήθηκαν να το πράξουν στην ανοιχτή συνεδρίαση της Εκκλησίας του Δήμου, παρόλο που επέμεναν οι Αθηναίοι.
Αυτή η δημόσια επίδειξη αδυναμίας και ταπεινοφροσύνης ξεπερνούσε τα όρια των περήφανων Σπαρτιατών. Στην Αθήνα ένα σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης επιθυμούσε να γίνει άμεσα συμβιβασμός, αλλά τελικά επικράτησαν οι πιο φιλοπόλεμες και αλαζονικές απόψεις του Κλέωνα. Όταν ο Κλέωνας κατηγόρησε τους Σπαρτιάτες ότι ήταν ανειλικρινείς, εκείνοι εγκατέλειψαν την προσπάθεια και επέστρεψαν στη Σπάρτη. Η ανακωχή είχε λήξει και οι Σπαρτιάτες ζήτησαν από τους Αθηναίους να τους επιστρέψουν τα πλοία, όμως εκείνοι αρνήθηκαν υποστηρίζοντας ότι οι Σπαρτιάτες δεν είχαν τηρήσει ορισμένους όρους της συμφωνίας. Έτσι, κατάφεραν προς το παρόν να δώσουν τέλος στις ναυτικές δραστηριότητες των Σπαρτιατών και να εντείνουν την πίεση στους άνδρες που παρέμεναν παγιδευμένοι στη Σφακτηρία.
Οι Αθηναίοι έστειλαν στην Πύλο περισσότερες δυνάμεις και τα πράγματα οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Η κατάσταση δεν ήταν εύκολη για τους Αθηναίους, γιατί, αν και ήταν κυρίαρχοι στη θάλασσα, ήλεγχαν ένα μικρό μόνο μέρος της ακτογραμμής. Το οχυρό τους δεχόταν ακόμη επιθέσεις από το στρατό των Σπαρτιατών στην ξηρά και ο Δημοσθένης διέθετε μόλις 1.000 άνδρες για να το υπερασπιστεί. Οι Σπαρτιάτες πρόσφεραν χρηματική ανταμοιβή σε όποιον ήταν διατεθειμένος, είτε κολυμπώντας είτε με μια μικρή βάρκα, να ξεγλιστρήσει μέσα από τις αθηναϊκές τριήρεις που περιπολούσαν γύρω από το νησί και να εφοδιάσει με τρόφιμα στους άνδρες που βρίσκονταν εκεί. Αρκετοι είλωτες και Μεσσήνιοι ψαράδες προσφέρθηκαν να εξασφαλίσουν την τροφοδοσία.
Και οι Αθηναίοι όμως άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι ήταν δύσκολο να τροφοδοτούν τις δικές τους δυνάμεις από τόσο μεγάλη απόσταση, σε τόσο περιορισμένο χώρο και χωρίς κάποιο ασφαλές αγκυροβόλιο. Πίσω στην Αθήνα, μετά τον αλαζονικό τρόπο με τον οποίο ο Κλέωνας είχε αντιμετωπίσει την ειρηνευτική αποστολή των Σπαρτιατών, όλοι περίμεναν να βρει μια λύση. Αυτός προσπάθησε να αποποιηθεί την ευθύνη, κατηγορώντας το συμβούλιο των στρατηγών για την έλλειψη προόδου στο θέμα της Σφακτηρίας.
Διαβάστε Επίσης: Η εκστρατεία της Αμφίπολης και ο θάνατος του Βρασίδα, του πιο γεναίου Σπαρτιάτη στρατηγού της εποχής.
Ισχυρίστηκε ότι θα έπρεπε να είχαν επιτεθεί με αποφασιστικότητα στο νησί και να σκότωναν ή να αιχμαλώτιζαν τους άνδρες που βρίσκονταν εκεί αποκλεισμένοι, και ότι θα το είχε κάνει ο ίδιος αν ήταν στρατηγός. Ένας από τους στρατηγούς, ο Νικίας, πιάστηκε από τα λόγια του και τον προκάλεσε να διαλέξει όποιες δυνάμεις ήθελε και να τους δείξει τον τρόπο με τον οποίο θα το πετύχαινε. Οι περισσότεροι πολίτες χαιρέτισαν με επευφημίες αυτή την πρόταση και κάλεσαν τον Κλέωνα να δεχτεί την πρόκληση. Εκείνος παγιδεύτηκε από την ίδια δημαγωγική ρητορική που συνήθως χρησιμοποιούσε για να κατηγορεί άλλους.
Συγκρότησε μια μεικτή δύναμη που απαρτιζόταν από σκληρούς και έμπειρους οπλίτες που στρατολόγησε από τις αποικίες Αθηναίων πολιτών της Λήμνου και της Ίμβρου, και αρκετό ελαφρύ πεζικό, τόσο πελταστές (πεζικάριους οπλισμένους με ακόντια) όσο και τοξότες. Υποσχέθηκε ότι μέσα σε 20 μέρες θα είχε καταφέρει να εξοντώσει ή να αιχμαλωτίσει τους Σπαρτιάτες.
Ένα απρόσμενο συμβάν
Η καυχησιολογία του Κλέωνα, που δεν είχε καμία εμπειρία από διοίκηση στρατεύματος, ήταν πιθανότατα δείγμα καθαρής αλαζονείας. Ωστόσο, γνώριζε αρκετά πράγματα για τον πόλεμο ώστε να διαλέξει ως βασικό σύμβουλο τον Δημοσθένη, το μαχητικό διοικητή που με το σχέδιό του είχε δημιουργήσει το όλο ζήτημα. Κατέληξαν σε μια λογική, από άποψη τακτικής, προσέγγιση.
Επιβίβασαν ξημερώματα στα δύο άκρα του νησιού 800 οπλίτες και αιφνιδίασαν τους Σπαρτιάτες. Μόλις εγκατέστησαν προγεφυρώματα, κατέκλυσαν το νησί με Μεσσηνίους από το οχυρό της Πύλου, αλλά και με τοξότες, πελταστές και αρκετές χιλιάδες κωπηλάτες από τα πλοία του στόλου οπλισμένους μόνο με σφεντόνες και πέτρες. Συγκρατώντας τους οπλίτες στα μετόπισθεν, αποφεύγοντας να τους οδηγήσει σε άμεση αναμέτρηση με τα ικανότερα σπαρτιατικά στρατεύματα, και πλήττοντας με τις υπόλοιπες δυνάμεις τον εχθρό με βολές, ο Δημοσθένης δεν άφησε τους Σπαρτιάτες να κερδίσουν έδαφος και τους ανάγκασε να υποχωρήσουν.
Ο Σπαρτιάτης διοικητής Επιτάδας αναγκάστηκε να υποχωρήσει σε ένα παλιό οχυρό σε ένα βορινό ύψωμα στο άκρο του νησιού, όπου όσοι από τους άνδρες του είχαν επιζήσει, κάποιοι βαριά τραυματισμένοι, ετοιμάζονταν να δώσουν την τελική μάχη. Ωστόσο, οι Μεσσήνιοι σκαρφάλωσαν στα βράχια και βρέθηκαν στα νώτα των Σπαρτιατών, που τώρα ήταν περικυκλωμένοι και απελπιστικά ολιγάριθμοι συγκριτικά με τον εχθρό.
Ο Κλέωνας και ο Δημοσθένης αποφάσισαν να δώσουν στους Σπαρτιάτες που είχαν απομείνει μια ευκαιρία να παραδοθούν. Ο Επιτάδας ήταν ήδη νεκρός και ο υποδιοικητής του βαριά τραυματισμένος και ανίκανος να κινηθεί. Έτσι, ο τρίτος στην ιεραρχία, ο Στύφωνας, ζήτησε τη συμβουλή των ανωτέρων του που βρίσκονταν στην ξηρά. Ακολούθησε μια αγωνιώδης ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ του Στύφωνα και των απογοητευμένων Σπαρτιατών αξιωματικών στον κόλπο.
«Οι Λακεδαιμόνιοι σας διατάζουν να αποφασίσετε οι ίδιοι για την τύχη σας χωρίς να κάνετε κάτι που θα επιφέρει ντροπή»:
Αυτό το εξαιρετικά αδιάφορο μήνυμα ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τους 292 άνδρες που ήταν ακόμη ζωντανοί. Έπειτα από ένα σύντομο διάλογο, άφησαν τα όπλα τους και παραδόθηκαν στους Αθηναίους. Εκατόν είκοσι από αυτούς ήταν Σπαρτιάτες πολίτες.
«Κανένα γεγονός του πολέμου δεν προκάλεσε μεγαλύτερη έκπληξη μεταξύ των Ελλήνων»: Με αυτά τα λόγια περιέγραψε την παράδοση των Σπαρτιατών στη Σφακτηρία ο Θουκυδίδης.
Όλοι περίμεναν ότι θα πολεμούσαν μέχρι τέλους, όπως ο βασιλιάς Λεωνίδας και οι 300 Σπαρτιάτες του εναντίον του ισχυρού περσικού στρατού στη μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. Το πλήγμα στο γόητρο των Σπαρτιατών ήταν τεράστιο, αλλά εξίσου μεγάλη ήταν και η αναπτέρωση του ηθικού των Αθηναίων. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στην Αθήνα με το στόλο. Οι Σπαρτιάτες επιχείρησαν με μια σειρά αντιπροσωπειών να διαπραγματευτούν την απελευθέρωσή τους, αλλά οι Αθηναίοι ζητούσαν περισσότερα από όσα μπορούσαν να λάβουν ως αντάλλαγμα.
Αποτέλεσμα
Διαβάστε Επίσης: H εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία και η πανωλεθρία τους έξω από τα τείχη των Συρακουσών
Η στρατηγική αξία του σχεδίου του Δημοσθένη είχε λάμψει· το οχυρό της Πύλου είχε γίνει πλέον ένα αγκάθι στα πλευρά των Σπαρτιατών, καθώς οι Μεσσήνιοι, εμψυχωμένοι από τη νίκη τους στη Σφακτηρία, εξαπέλυσαν επιδρομές στις γειτονικές περιοχές εξεγείροντας πλήθος ειλώτων. Ο Νικίας και οι υπόλοιποι Αθηναίοι στρατηγοί, χρησιμοποιώντας ένα στόλο που αποτελούνταν από 80 πλοία, έκαναν επιδρομές στις περιοχές των Κορινθίων προκαλώντας σοβαρές καταστροφές και εγκατέστησαν ένα ακόμη οχυρό στην περιοχή των Μεθάνων από όπου μπορούσαν να λυμαίνονται ένα μεγάλο μέρος της ανατολικής Πελοποννήσου.
«Το αποτέλεσμα» της μάχης «ταρακούνησε τον ελληνικό κόσμο». Όλοι πίστευαν ότι οι Σπαρτιάτες, υποτίθεται ότι δεν θα παραδίνονταν ποτέ. Τώρα, με Σπαρτιάτες ομήρους στα χέρια τους, οι Αθηναίοι εξέδωσαν τελεσίγραφο οτι οποιαδήποτε εισβολή στην Αττική θα οδηγούσε στην εκτέλεση των αιχμαλώτων τους. Για πρώτη φορά από την αρχή του πολέμου, οι Αθηναίοι μπορούσαν να καλλιεργήσουν με ασφάλεια τις καλλιέργειές τους χωρίς να φοβούνται επιδρομές.
Η μάχη είχε αλλάξει τη φύση του πολέμου. Τα επόμενα χρόνια θα έβλεπαν μια νέα επιθετική Αθήνα. Ο Θουκυδίδης λέει ότι μόνο με τη νίκη στη μάχη της Μαντινείας το 418 π.Χ. η Σπάρτη διέψευσε όλες τις κατηγορίες που τους είχαν αποδόσει οι Έλληνες, είτε για δειλία, είτε για την καταστροφή στο νησί, είτε για ανικανότητα και έλλειψη ηγεσίας».
Βιβλιογραφία
Philip de Souza – The Peloponnesian War 431-404 BC
Thyucydides, Peloponnesian War
Xenophon, History of my Times
Plutarch, Parallel Lives
Bagnall, Nigel. The Peloponnesian War: Athens, Sparta, And The Struggle For Greece
Cawkwell, George. Thucydides and the Peloponnesian War
Hanson, Victor Davis. A War Like No Other: How the Athenians and Spartans Fought the Peloponnesian War
Διαβάστε Επίσης: Δεκελεικός Πόλεμος (413-404 π.Χ.) – Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και η ήττα της Αθήνας
.